Сценарий календарного праздника.

2019-07-03

547

Обсуждений (0)

0.00 из 5.00 0 оценок

⇐ Предыдущая 12

«Угинде пайрем»

Модшо-влак:

Суртоза

Озавате

Ӱдыр

Икымше вате

Кокымшо вате

Кумшо вате

(Ялысе пӧрт кӧргӧ, шола могырышто ӱстембал шинча, тушто мелна терке и когыльо-влак, кинде сукыр кият и шинчаш теҥгыл . Вес верерак шеҥгелне кугурак теҥгыл да тушто арвер-влак – тагына, руаш вочко, ложаш, шӱраш-влак, вӱдвара, ведра шинчат. Вес могырыштыла ожнысо шондык шинча, ик лукышто тӧтрӧт пуч шога, шеҥгелныла пече.)

Ӱдыр: Пагалыме уна-влак! Таче тендам марий ешын «Угинде» пайремже дене палымым ыштена. Октябрь кыдалне, пасу пашам пытарымеке, угинде пайремым эртареныт.

Пайрем кечын ик суртышто

Озавате: (ӱстел чесым погаш ямдылалтеш). Ачаже, кынел, шÿргетым муш, паша пеш шуко уло. Мый коҥгаш олтем. Ӱдырем, памашыш яндар вÿд деке миен тол, пучымышым шолташ шындем да когыльылан руашым лугалтем.

Озавате руашвочкым налеш, руашым лугаш тÿҥалеш.

Озавате: Руашвочкым эркын кучылтман, перкалаш огеш лий, руаш ок оварге, ешыште шургымаш лектеш.

(Оза пура, кидыштыже кугу кӱмыж дене шӱрашым кучен )

Оза: Аваже, пучымышланет шÿльö шÿрашым кондышым, нал.

Озавате: Пайремлан ÿстембалне эре пучымыш лийшаш, мыят коҥгаш шÿльöпучымышым шындем, шÿштыра, тамле лийже.

Оза: Жап эрта, мый шыже пучым уремыш лектын пуалтем, пошкудо, родо-влак колын, унала толышт.

(Сурт оза шыже пучым пуалташ лектеш, Озавате ӱстел чесым по

гаш тӱҥалеш)

Озавате: Таче пеш кугу пайрем. Чыла калык поян шурным поген налын, чесле кинде пайремым ыштат. Мемнан суртышкат вашке уна-влак толшаш улыт. Чыла чесем ямде ала-мо, эше ик гана ончал лекшаш. Ынде ачаже пучшымат пуалтен чарныш докан.

(Урем гыч сурт оза пура)

Оза: Аваже, сурт сомылетым чыла шуктышыч мо? Мый шыже пучетым пуалтышым. (Шыже пучшым ик лукышкыла шогалта)

Озавате: Шуктышым, ачаже, шуктышым.

Оза: Ой, пеш сай, пеш сай. А ынде Юмыланат пелешташ кÿлеш.

(Сурт оза сортам чÿкта, чокла, шеҥгелныже озан ешыже шога:озавате да ӱдыржо).

Озавате: Пелештен шогыметым Юмо йöратыже (Пура коркам пуа).

(Оза кинде сукырым катен, икымше шултышым шке пурлеш да вара озаватылан кучыкта, вара ешланже пурлыкта).

Озавате: Ӱдырем, руаш оварген, когыльым ышташ тÿҥал веле.

Оза: Вара ӱдырем , пошкудо-влакым кычкырал кондо, пайремыш толышт.

Ӱдыр: Мый чечасыжак куржтал толам, ачай. (Когыльым ыштымеке, кая).

(Оза ден озавате пöрт кöргö сомылкам ыштат. Умбалне гармонь йÿк шокта, мурымо йÿкат шергылтеш. Пошкудо-влак толыт. Оза ден озавате пошкудыштым вашлийыт).

Озавате: Айда, ачаже, уна-влакым вашлийына.

(Уна-влак мурым муралтен пурат)

Оза: Пурыза, пурыза. Ожнысо йÿла почеш, пöртыш ончыч пöръеҥ пурен, кызытат теве пöръеҥак пурат. Ачаже, уна-влакна кинде ден толыныт, эртыза ончыко ӱстел деке толза, киндыдам тышке шындыза.

(Озавате, мурен-мурен, уна-влакым ÿселтӧрыш шында.)

Эрден эрак кынельым да

Конгаш олтен шындышым,

Мелнажымат кÿэштым, пуражымат шолтышым

Лÿмынак угинде пайремлан.

(Оза ден озавате уна-влакым сийлат, ӱдыржо подкогыльым ыштен шинча).

Ӱдыр: Авай, пучымышет кÿын мо?

Озавате: Кÿын-кÿын, ӱдырем, кÿмыжыш пыштен пуэм, уна-влакым сийле.

(Ӱдыржо пучымышым ден подкогыльым ÿстембаке конда).

Озавате: Ӱдырем, когылетшым кузе моторын тÿрленат, пеш кертат, пеш мастар улат. Таче ме у кинде пайремым пайремлена, а кинде нергенже иктаж могай палым паледа мо?

(Ӱдыр ончык лектын, ӱстел воктек толеш, тыртыж киндым солык денже кидышкыже налеш да почеламутым каласкалаш тӱҥалеш)

Ӱдыр: Авай, мый шуко почеламутым палем, айда иктыжым каласкалем.

Кинде? Кинде - тиде вий.

Кинде деч посна илаш ок лий

Кинде деч посна ок куш

Лийже я марий, я руш.

Кинде сукыр, кинде сукыр,

Улат илыш мыланна.

Ӱстембалне ок лий сукыр

Пÿтынь калык ойгана.

Кинде сукыр ÿстембалне

Могай тамлын ÿпшалтеш.

Тудын верчын мланде валне

Мыняр калык вургыжеш.

(Ик унавате ончыкрак лектын каласкала)

Икымше унавате : Ожно киндым ончен-кушташ пеш неле лийын. Чылажымат кид вий дене ышташ логалын: мландым куралаш, пушкыдемдаш, ÿдаш, шурным поген налаш шуко вий кÿлын, ятыр пÿжвÿдым йоктараш логалын.

Кокымшо унавате: Вате-влак, кочна, йӱынна, айста ынде оза-влаклан мурым муралтена. (Мурым мурат)

Кумшо унавате: А ынде айста озаштым у кинде лÿмеш кушталташ йодына. (Озавате ден оза гармонь шоктымо почеш куштат).

Озавате: Ме куштышна, ачаже, а ынде уна-влакымат кушташ йодына.

(Чыла уна-влак куштат, чарнымеке сурт оза сугынь мутым пелешта).

Сурт озан сугынь мутшо: Пагалыме пошкудо да уна-влак! Кече гай шыргыжалын, тылзе гай тичмаш те лийза, шÿдыр гай чÿчкен илыза, икте-весым пагален, ваш-ваш йöратен илышдам шуялза. Нылле ик тушманым тошкалын, нылле ик порылыкым налын кынелза. Лийза те пиалан!

Икымше унавате: Тау лийже тыландат. Вате-влак кайыме деч ончыч айста сугынь мурым мурен кодена.

Уна-влак сугынь мурым мурат:

(Озавате кинде ден толшо-влаклан костенечым пыштен колта. Уна-влак мурен мурен каяш тарванат)

Кокымшо унавате: Мемнан декат пайремышкына мийыза!

Оза: Чечасыжак, поктен шуына веле.

Озавате: Юмылан тау, Угинде пайремнам эртарышна. Ачаже, таче пайремыш уна-влак шукын толыныт, марий йÿла почеш вес ийын кинде сай лийшаш. Ӱдырем тый ӱстембалым эрыктен нал, ме ачаж дене пошкудыш миен толына. (Оза ден озавате каят).

Нотный материал

Озаватын мурыжо

1. Эрденат кӱлеш пошкудет да , кастенат кӱлеш пошкудет

Йӱаш, кочкаш веле огыл, пайремланат кӱлеш пошкудет.

Угинде пайрем муро

1. Муралталаш толынна да , кушталталаш толынна

Лӱмынак Угинде пайремдажым , сӧрастараш толынна.

Уна сугынь муро

1. Пöрт угылет, ныл угылет,

Пöртет тичак ешет лийже.

Ӱстел угылет, ныл угылет,

Ӱстел тичак чесет лийже.

2. Кылат угылет, ныл угылет,

Кылатет тичак киндет лийже.

Пулдыр угылет, ныл угылет,

Пулдыр тичак вургемет лийже.

3. Кудывече угылет, ныл угылет,

Кудывече тичак оралтет лийже.

Вÿта угылет, ныл угылет,

Вÿта тичак вольыкет лийже.

4. Идым угылет, ныл угылет,

Идым тичак каванет лийже.

Пакча угылет, ныл угылет,

Пакча тичак саскат лийже.

Айста чылан муралтена

1. Айста чылан муралтена,

Муралтен шӱшкалтена!

Муралтен шӱшкалтен,

Шӱшкалтен кушталтена.

2. Эй, гармончо, чот шокталте,

Капкылетым модыктен.

Гармонетым ит чамане,

Ӱдыр-каче ден келшен.

3. Ит чамане гармонетым,

Шупшыл колто виянрак

Качымарий, ончык лектын,

Куштен колто сылнынрак!

4. Ош мундыра куржталеш,

Ош перчатке лийнеже,

Мотор ӱдыр кутырнеже,

Тыйын таҥет лийнеже.

5. Шем мундыра куржталеш,

Шем перчатке лийнеже.

Мотор каче кутырнеже,

Мыйын таҥем лийнеже.

6. Тӱрвет вичкыж лышташ гае,

Лышташ огыл тӱрветак.

Шинчат шеме шоптыр гае,

Шоптыр огыл шинчатак.

7. Ӱпет саре, кӱляш гае,

Кӱляш огыл - ӱпетак.

Капет тӧр шымавуч гае,

Шымавуч мо - капетак.

8. Айста чылан муралтена,

Муралтен шӱшкалтена!

Муралтен шӱшкалтена,

Шӱшкалтен кушталтена.

Кеҥеж йўд

1. Кеҥеж йўдшӧ умыр-умыр

Тылзе порын шыргыжеш.

Сад покшелне шўшпык утыр

Йоҥгын-йоҥгын шелыштеш.

Ял мала ласкан да тамлын,

Лачак почмо клуб тура

Ныжыл муро йоҥга ямлын

Да гармонь йоҥгалтара.

Припев: Ял ӱмбалне- Ке ҥеж йўд.

Ял покшелне-Гармоньйӱк.

Ӱдыр-каче-влак мурат,

Ӱдыр-каче-влак куштат.

2. Йӱд шумеке, умыр водын

Каныман гына, товат,

Но чон модмо пагыт годым

Кузерак мален кертат?

Кумыл шкежак кайык семын

Сад покшек лекташ ӱжеш,

Да йӧратымаш айдемым

Ӱмырешлан вўдылеш.

3. Ӱжарат нӧлташ тўҥале,

Тӧшак дек тылзат нушкеш,

А сур шӱшпык ок шыплане,

Тугак йоҥгын шелыштеш.

Клуб воктечын мужыр дене

Кайышт ӱдыр-каче-влак:

Сад покшелне, вӱд воктене

Ӧндалалтын коштедат.

Припев: Ял ӱмбалне- Ке неж йӱд.

Ял кыдалне - Уке йӱк.

Сад покшелне - мужыр-влак,

Вӱд воктене - мужыр-влак.

Колынам, пӧртылнет

1. Кудыргалын йога мӱндыр велыш

Морко мланде покшечын Элнет,

Колынам, пӧртылнет шочмо верыш,

Мый декем савырналын толнет.

2. Ыш семале мо тыйым йот мланде,

Але йӱкшыктыш йот пелашет?

А кава тугаяк мемнан канде,

Ойлем тидым тылат палашет!

3. Эр еда мый ончем ший Элнетыш:

Толкын-влакше лӱҥгалтын эртат.

Пуйто кажныже - весын эҥертыш

Еҥланат еҥ тыгак эҥерта.

4. Колынам: пӧртылнет шочмо велыш...

Шӱм кӱшта гын, ӧпкемым мондем.

Лачак эл тылат ынже ӧпкеле,

Лачак келшыже Морко мландем.

Мый палем молан

1. Мый палем, молан

Ломбо пеледеш,

Кечыйол шыман

Тудын ден модеш.

Привев:

Мый палем , молан

Шӱм тыге кыра?

Тудым вел ужам,

Уло кап ыра.

2. Мый палем, молан

Шӱдыр-влак чӱчкат,

Шӱмыштем куан

Кумылем вӱчка.

3. Мый палем, молан

Кече шыргыжеш,

Лиям пиалан

Курым курымеш.

Примечание к песням

1. Озаватын мурыжо. Частушки Моркинского района

2. Угинде пайрем муро.Календарная.

3. Уна сугынь муро. Гостевая Моркинского района

4. Айста чылан муралтена. Частушки Медведевского района РМЭ

5. Кенеж йӱд. Слова В. Регеж-Горохова, музыка Р.Алексеева.

6. Колынам, пӧртылнет. Слова Сем. Николаева, музыка М.С. Степанова.

7. Мый палем молан. Слова Л.Яндакова, музыка Р.Алексеева.

Список источников

1. Алексеев Родион «Шыргыжмаш».– Йошкар-Ола, 2009. -72 с.

2. История и культура марийского народа: хрестоматия для 8-9 классов. Составители А.А. Андриянов, И.С. Иванов, О.М. Герасимов и др.-Йошкар-Ола: Мар.кн.изд., 1996.

3. Попов Н.С. «Календарные праздники и обряды марийцев», Йошкар-Ола, 2003.-180 с.

4. Степанов М.С. «Пиал шинчан удыр» -Йошкар – Ола, 2008.- 38 с.

5. Хрестоматия по дисциплине «Фольклорный ансамбль» «Шокталтена, муралтена…». - Йошкар-Ола, 2010.

6. http://mari-arslan.ru/ru/node/959

7..https://ru.wikipedia.org/wiki

8. https://infourok.ru/prazdnik_novogo_hleba_uginde-364338.htm

9. Сайт сети Интернет.

Приложение

Фотографии творческой деятельности коллектива