Гісторыя засялення тэрыторыі Беларусі. Балты і славяне

Каменный век: 100-2 тыс. Лет до н.э. : средний палеолит (Мустье) 100-35 тыс. Лет назад, поздний палеолит 35 тыс. Лет назад – 9-е тыс. До н.э., средний каменный век (мезолит) 9-5 тыс. До н.э., новый каменный век (неолит) конец 5-го – 3-е тыс. До н.э. Первобытное человеческое стадо, матриархат. Бронзовый век: 2-е тысячелетие до н.э. – 7 в. до н.э. Патриархат. Железный век: 7 в. до н.э. – 5 в. н.э.

150 тыс. Лет назад – покрытие ледником почти всей территории беларуси. (Ледники: Березинский (окский) 500-350 тыс. Лет до н.э., днепровский 300-110 тыс. Лет до н.э., волдайский 90-83 тыс. Лет до н.э. север Б). 40-35 тыс. Лет назад – заселение европы кроманьонцами. Тэрмiн зясялення тэрыторыi Беларусi – 40 тыс. г да н. эры. (верхнi палеалiт). Першыя стаянкi – сённяшнiя вёскi Бердыж (26 тыс. Лет назад) i Юравiчы (23 тыс. Лет назад). Iнтэнсiўнае засяленне – у сярэднiм каменным веке (мезалiт) – 8—5 тыс. до н. эры – образование автохтонного населения. У неалiце пачаўся паступовы пераход да вытворчай гаспадаркi. Индоевропецы – племена животноводов-кочевников, которые первоначально жили в малой азии. Поделились на германцев, славян (южные, западные, восточные) и балтов. Iндаеўрапейскi перыяд пачаўся ў бронзавым веку з часу рассялення iндаеўрапейскiх плямён на тэрыторыi Беларусi (3—2 тыс. да н. эры). Мясцовае насельнiцтва было асiмiлiравана iндаеўрапейскiмi плямёнамi. У рамках iндаеўрапейскага перыяда вылучаецца балцкi этап: 3—2 тыс. да н. эры – 4—5 стагоддзе н. эры. Балты, якiя прыйшлi на Беларусь з сярэдняга Падняпроўя, асiмiлявалi мясцовае насельнiцтва i распаўсюдзiлi тут земляробства i жывёлагадоўлю. Неолитическая революция – переход от присваивающего к производящему хозяйству. Новы славянскi этап: 4—5 стагоддзе н. эры. Засяленне славянамi Беларусi адбывалася ў вынiку мiграцыi славян са сваёй прарадзiмы – тэрыторыi памiж р. Эльба, Вiсла, Неман. Славяне асiмiлiравалi балтаў i ў вынiку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзнiклi новыя этнiчныя супольнасцi: ва ўсходняй Еўропе больш за 15, на тэрыторыi Беларусi – 3, гэта крывiчы (псковские, полоцкие, смоленские; 859), дрыгавiчы (980), радзiмiчы (885). У асяроддзi крывiчоў, дрыгавiчоў, радзiмiчаў не было сацыяльная роўнасцi, з`явiлася палiтычнае кiраванне i свае князi. Яны ўяўлялi сабой протанароднасцi, а iх дзяржаўныя ўтварэннi – протадзяржавы.

2.Вераванні і звычаі старажытных славян. Прыняцце хрысціянства і яго ўплыў на этнічныя і культурныя працэсы на тэрыторыі Беларусі.

Тотемизм – вера в существование сверхъестественных связей между людьми и каким-то животным или растением. Анимизм – вера в существование душ и духов природы. Фетишизм – вера в сверхъестественные свойства неодушевленных предметов. Магия – обряды, связанные с верой в сверхъестественные свойства человека воздействовать на людей и природу. Амулет – предмет, который люди носили на теле, который оберегал от опасностей, содействовал успеху. Погребальный обряд: труположение, трупосожжение. Курган – земляная насыпь над могилой умершего. Мифы – устные рассказы с фантастическими образами. Культ – почитание чего-нибудь (культогня, солнца, предков и др). Религия – мировоззрение и мироощущение человека, вызванниые верой в бога и его сверхъестественные способности. Пантеон – совокупность всех богов культа. Идолы – образные изображения богов, которым поклонялись язычники. Вещун – человек, осуществлявший культовые обряды.

БОГИ: Перун – главный – бог грозы, молнии, грома, военных дел. Волос (велес) – животноводства и богатства. Ярила – весеннего плодородия и плодовитости животных. Дажбог – солнечного света. Хорс – солнца. Стрибог- ветра. Тетя – благополучия и семейной жизни. Леля (лада) – весны, любв, девичьей красоты. Ярила – весны, купала – лета, овсень – осени, коляда – зимы.

У 988 г. вялiкi кiеўскi князь Уладзiмiр пачаў хрышчэнне Русi. Услед за Кiевам прымусова пападала пад абрад хрышчэння насельнiцтва двух iншых важных цэнтраў – Полацка i Ноўгарада. Язычнiцкае насельнiцтва хрысцiлася прымусова. Забаранялася старая абраднасць i ўводзiлася новая, падлягалi забыццю iмёны старых божастваў, месцы язычнiцкiх маленняў разбуралiся. Хрысцiянства стала дзяржаўнай рэлiгiяй. Пасля прыняцця хрысцiянства ў буйных гарадах i княствах пачалi стварацца епархii. У 992 г. узнiкла епархiя ў Полацку (первый епископ – Мина). Монастыри: лещинский мужской около пинска, борисоглебский мужской в турове, варваринский женский около турова, борисоглебский мужской около полоцка, богородицкий мужской около полоцка. Культура старажытных беларускiх зямель мае шмат агульнага з культурай iншых усходне-славянскiх народаў. Аднак пры ўсей агульнасцi культуры Старажытная Русi на тэрыторыi сучасная Беларусi яна мела сваю спецыфiку. Найбольш яскрава гэта выявiлася ў матэрыяльная i духоўнай культуры Полацкай зямлi. У IX—XIII стст. у Полацку развiвалася пiсьменства, вялося летапiсанне, шырока распаўсюджвалiся рамествы. Полацк уплываў на гаспадарчае i культурнае развiццё суседнiх неславянскiх народаў. З прыняццем хрысцiянства ў архiтэкрутры Беларусi пачынаецца ўзвядзенне манументальных культавых пабудоў. У сярэдзiне XI ст. у Полацку ўслед за Ноўгарадам i Кiевам быў пабудаваны Сафiйскi сабор. У XII ст. у Вiцебску была пабудавана Благавеншчанская царква, у Больчыцах – 4 мураваныя саборы, у Полацку – Спаскi сабор. Помнiкам манументальнай архiтэктуры Гродна з`яўляецца Барысаглебская (Каложская) царква, пабудаваная ў XII ст. На Беларусi развiвалася пiсьменства. Разам з перакладнымi лiтаратурнымi творамi тут з`яўляюцца i арыгiнальныя. Маюцца звесткi аб тым, што летапiсы складалiся ў Полацку, Тураве, Новагародку. З прадстаўнiкоў кнiжнай асветы гэтага перыяду трэба адзначыць Клiмента Смаляцiча, Кiрылу Тураўскага, Ефрасiнню Полацкую. Клiмент Смаляцiч напiсаў шмат кнiг, казанняў (пропаведзяў), пасланняў, тлумачэнняў. Кiрыла Тураўскi з`яўляўся епiскапам г. Турава. Ён быў выдатным царкоўным аратарам. Прамовы Кiрылы Тураўскага ўяўляюць сабой узоры царкоўнага красамоўства. Ефрасiння Полацкая паходзiла з сям`i полацкiх князеў. Прыняўшы манаства, яна пачала працаваць над перапiсваннем кнiг. Манастыр, у якiм знаходзiлася Ефрасiння, хутка стаў буйным культурным i рэлiгiйным цэнтрам. Аб высокiм узроўнi прыкладнога мастацтва сведчыць крыж, якi заказала Ефрасiння таленавiтаму мясцоваму майстру Лазару Богшы.

3.Паходжанне беларусаў: асноўныя канцэпцыі.

Адзiнай думкi няма. Iснуе некалькi канцэпцый: вялiкаруская i польская, якiя адмаўлялi iснаванне самастойнага беларускага этнасу на той падставе, што ў насельнiцтва Беларусi быццам не было самастойнай славянскай мовы. Адны лiчылi беларусаў часткай польскага этнасу, а iншыя – часткай велiкарускага этнасу. У пачатку XX ст. з`явiлася крывiцкая канцэпцыя. Яна заснавана на сцвярджэннi аб тым, што продкамi беларусаў з`яўляюцца крывiчы. Памылковасць гэтай канцыпцыi ў тым, што крывiчы займалi толькi паўночную i цэнтральную частку Беларусi. Пазней была выпрацавана крывiцка-дрыгавiцка-радзiмiчская канцэпцыя. Аднак гэта канцэпцыя, як i папярэдняя, не ўлiчвае таго факта, што крывiчы, дрыгавiчы i радзiмiчы знiклi да сярэдзiны XII ст., калi беларусы як этнас не сфармiравалiся.

Iснуе таксама балцкая канцэпцыя. Паводле яе, змяшэнне славян з даславянскiм насельнiцтвам – балтамi – прывяло да з`яўлення беларускага этнасу. Абгрунтаваннем тэорыi з`яўляецца наяўнасць элементаў балцкай культуры i мовы ў культуры i мове беларусаў. Аднак гэтыя элементы маюць iндаеўрапейскае паходжанне, уласцiвыя як славянам, так i балтам. Частка навукоўцаў прытрымлiваецца думкi аб тым, што агульным продкам рускiх, беларусаў i ўкраiнцаў з`яўлялася старажытнаруская народнасць. Яна сфармiравалася ў вынiку змешвання крывiчоў, дрыгавiчоў, радзiмiчаў, палян, вяцiчаў i iнш. у IX—X ст. У якасцi доказаў iснавання старажытнарускай народнасцi навукоўцы прыводзяць наступныя аргументы: iснаванне агульнай мовы ўсходнiх славян; адзiнства матэрыяльнай культуры; наяўнасць этнiчнай самасвядомасцi насельнiцтва Старажытнай Русi; наяўнасць агульнай тэрыторыi старажытнарускай народнасцi, якая ўспрымалася як «Русь». У пачатку 90-х гг. М. Пiлiпенка распрацаваў новую канцэпцыю. Новым з`яўлялася тое, што тэрыторыя Беларусi ўваходзiла ў дзве дыялектна-этнаграфiчныя зоны – прыпяцкую i падзвiнска-дняпроўскую. У вынiку ўзаемадзеяння памiж зонамi сфармiравалася новая этнiчная тэрыторыя – «Белая Русь». Фармiраванне беларускага этнасу завяршылася ў XVI ст.