Саннарны ничек кулланабыз? 8 страница

- ............... трамвайга утырырга яки .................... автобус белән кайтырга мөмкин.

***

- Әйтегезче, автовокзалга ничек ..............?

- Минемчә, .................................

- Гафу итегез, ә башка транспорт юкмы?

- Бардыр, ләкин мин ........................

19.Үрнәк буенча диалог төзегез. Составьте диалог по образцу. Make up a dialogue according to the model.

Үрнәк:

- Гафу итегез, шәһәр үзәгенә метро белән барып буламы?

- Әлбәттә. Тукай мәйданы станциясенә кадәр барырга кирәк

4.

Шәһәрнең спорт корылмалары турында ничек әйтәбез? Как говорим о спортивных сооружениях города?

How to speak about sport facilities in the city?

+20.Тыңлагыз һәм укыгыз. Прослушайте и прочитайте. Listen and read.

Шәһәр халкы спорт белән шөгыльләнергә ярата, шуңа күрә Казанда спорт корылмалары бик күп. Аларда төрле ярышлар да үткәрелә. Мәсәлән, Үзәк стадионда футбол командалары очраша, Боз сараенда хоккей ярышлары уза, Баскетхоллда баскетбол буенча халыкара турнирлар була.

Шәһәр халкы барлык уеннарга яратып йөри. Кешеләр үзләре дә спорт залларына, фитнес-клубларга йөриләр, стадионнарда һәм паркларда йөгерәләр, сәламәтлекләрен ныгыталар. Спорт – сәламәтлек нигезе, диләр.

Рис. Спортивные сооружения города

21. Сораулар куегыз һәм җөмләләрне укыгыз. Поставьте вопросы и прочитайте предложения. Make up questions, read the sentences.

..........................................? Шәһәребездә яңа спорт корылмалары төзелә.

........................................? Шәһәр халкы бассейнга, фитнес-клубларга йөри.

............................................? Казан шәһәре Бөтендөнья студентлар Универсиадасына әзерләнә.

...........................................? Дустым милли көрәш белән шөгыльләнә.

.............................................? Укучылар төрле ярышларда катнашалар.

22. Сорауларны дәвам итегез. Продолжите вопросы. Complete the questions.

Россиядә иң популяр спорт төре ..................? Яраткан спортчың .........................? Казанда нинди спорт бәйрәмнәре .......................? Спорт белән шөгыльләнгән кеше ..........................? Кемдер музыка белән кызыксына, ә кемдер – спорт белән, ә син нәрсә белән .............................................?

23.Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Спорт (мәктәп), спорт (ярыш), спорт (сарай), спорт (корылма), спорт (кием), спорт (журнал), спорт (уен).

5.

Шәһәрнең күңел ачу урыннары турында ничек сөйлибез? Как говорим о местах развлечения города?

How to speak about entertainment centres in the city?

+24.Тыңлагыз, кабатлагыз һәм укыгыз. Прослушайте, повторите и прочитайте. Listen, repeat and read.

- Шәһәрегездә кайда ял итәргә мөмкин?

- Бездә күңел ачу урыннары бик күп: театрлар, музейлар, концерт заллары, клублар, дискотекалар эшли.

+25. Тыңлагыз, укыгыз һәм сорауларга җавап бирегез. Прослушайте, прочитайте и ответьте на вопросы. Read and answer the questions.

Казанда ял итү һәм күңел ачу урыннары күп һәм төрле. Монда татар һәм рус театрлары эшли, зур һәм уңайлы концерт заллары бар. Аларга тамашачылар бик теләп йөриләр. Яшьләр төнге клубларда, дискотекаларда, кафе һәм барларда күңел ачалар.

Туристлар һәм шәһәр кунаклары төрле музейларда булырга, истәлекле урыннарны һәм тарихи һәйкәлләрне карарга яраталар.

Шәһәрдә балалар өчен дә күңел ачу урыннары шактый күп. Алар зоопаркка, аквапаркка, циркка, Курчак театрына, “Әкият” кафесына йөрергә яраталар, “Кырлай” ял паркында төрле атракционнарда уйныйлар.

?Казанда нинди күңел ачу урыннары бар? Сез кайсы музейларда, театрларда булдыгыз? Сез дусларыгыз белән кайларда күңел ачасыз? Гадәттә, Казан кунакларының кайларда буласылары килә? Алар нәрсәләргә сокланалар?

Рис места отдыха горожан

26. Диалогны тулыландырыгыз. Дополните диалог. Complete the dialogue.

- ......................................................?

- Кунакларыбыз белән татар театрына барачакбыз.

- ...........................................................?

- Анда “Зәңгәр шәл” спектаклен караячакбыз.

- ............................................................?

- Ә иртәгә аларны концертка алып барырбыз.

27.Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Сынлы сәнгать (музей), драма һәм комедия (театр), “Әкият” (кафе), Муса Җәлил (һәйкәл), Ирек (мәйдан), “Ак барс” (команда), Зур концерт (зал), “Татарстан” (кунакханә), Меңьеллык (парк).

28. Җөмләләрне дәвам итегез. Продолжите предложения. Complete the sentences.

Эксурсовод безгә Казанның ..................................... Казан шәһәрендә яшәүчеләр ............................ Казанга килүче кунаклар ........................... Кремль урамында урнашкан ................................ Шәһәрнең үзәгендә ............................. Яшьләрнең ял итү урыны - ............................ Татарстан турында ........................ Аквапарк янында ................................

29. Үрнәк буенча диалоглар төзегез. Составьте диалоги по образцу. Make up dialogues according to the model.

Үрнәк:

- Синең Казан зоопаркында булганың бармы?

- Юк әле, анда барырга вакытым булмады.

***

- “УНИКС” спорт комплексы кайда урнашкан?

- Казан университеты янында.

30. Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Ул нишли? Ул (барырга, килергә, укырга, эшләргә).

Син нишләдең? Мин (сөйләшергә, аралашырга, язарга, өйрәнергә).

Сез нишләрсез? Без (ял итәргә, кино карарга, музыка тыңларга, күңел ачарга).

Алар нишләгәннәр? Алар (сәяхәт итәргә, чаңгы шуарга, хоккей уйнарга, авылга кайтырга).

31. Дустыгызга Казанның ял итү урыннары турында сораулар бирегез. Задайте другу вопросы о местах отдыха Казани. Give your friend questions about entertainment centres of his hometown.

6.

Чама саннарын ничек кулланабыз?Как употребляем прииблизительные числительные?

How to use approximate numbers?

+32.Тыңлагыз, кабатлагыз һәм укыгыз. Прослушайте, повторите и прочитайте. Listen, repeat and read.

- Паркта озак булачаксызмы?

- 2-3 сәгать булырбыз.

***

- Театрга ничә кеше барачаксыз?

- Минемчә, унлап кеше.

 

ИСТӘ КАЛДЫРЫГЫЗ!ЗАПОМНИТЕ!MEMORIZE!

-лап/-ләп, -ларча/-ләрчә, -лаган/-ләгән – чама саны кушымчалары- аффиксы приблизительных числительных -endings of approximate numbers.

бишләп, унлап; йөзләрчә; меңләгән; бер-ике, биш- алты – чама саннары- приблизительные числительные -approximate numbers.

33. Укыгыз. Прочитайте. Read.

Театрдан кайтканда, тукталышта 10-15 минут автобус көттек. Көн саен Казан шәһәренә төрле илләрдән йөзләрчә турист килә. Шәһәр үзәгеннән елга портына кадәр бишләп автобус йөри. Метро поездлары 6-7 минут саен йөриләр. Казанның меңьеллыгында йөзләгән чит ил кунагы катнашты.

34. Диалогларны тулыландырыгыз. Дополните диалоги. Complete the dialogues.

- .......................................................?

-Без ял паркында 3-4 сәгать булдык.

****

- ..........................................................?

- Әйе, без унлап татар мәкален өйрәндек.

****

- ............................................................?

- Бу концертны меңләгән кеше караган.

- ........................................?

- Кунаклар шәһәрнең унлап кафесында булганнар.

ИГЪТИБАР ИТЕГЕЗ!ОБРАТИТЕ ВНИМАНИЕ! PAY ATTENTION!

Сәгать уннарда –приблизительно в 10 часов -at about ten o’clock;биш елга якын –около 5 лет-for about five years;утыздан артык кеше –более 30 человек-over thirty people;унбиш көн чамасы – приблизительно 15 дней-approximately fifteen days.

35. Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Шимбә көнне егермеләп кеше ярышта (катнашырга). Иртәгә ул бәйрәмдә 4-5 сәгать (булырга). Алар аквапарктан сәгать икеләрдә (кайтырга). Үткән атнада шәһәребезгә чит илләрдән бер меңләп турист (килергә). Татарстанда кырыктан артык район (исәпләнергә). Татарстанның югары уку йортларында җитмеш меңнән артык студент (белем алырга).

36. Җөмләләрнең башын языгыз.Допишите начало предложений. Write the beginning of the sentences.

................................., ә сез зоопаркка барырсыз.

.................................., ләкин аларның циркка барасылары килмәде.

......................................, шуңа күрә концерт бик күңелле булачак.

......................................., чөнки дустым бу кафены белми.

..........................................., ә мин метро белән кайтырмын.

ИСТӘ КАЛДЫРЫГЫЗ!ЗАПОМНИТЕ!MEMORIZE!

Сөйләм гыйбарәләреSet phrases

озын сүзнең кыскасы –короче говоря-to cut a long story short

бер сүз белән әйткәндә –одним словом-in one word

сүз дә юк - без слов-undoubtedly

алай димә –не говори так-don’t say so

шул гына җитмәгән иде –этого только не хватало- that would be the last straw

булды ни, булмады ни –была, не была- all the same, no matter

37. Үрнәк буенча диалог төзегез. Составьте диалог по образцу. Make up a dialogue according to the model.

Үрнәк:

- Татар теленнән тагын нәрсәләр эшлисең бар әле?

- Татарча 2-3 җыр һәм 5-6 мәкаль өйрәнәсем бар.

38.Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Кайда? Казан Кремле..... Кая? Благовещение соборы...... Кайдан? Милли музей...... Кемнәргә? Туристлар...... Кемнәрне? Казан кунаклары...... Кая кадәр? Казан университеты..... кадәр. Кайсы урамда? Тукай урамы......

39. Җөмләләрне тулыландырыгыз. Дополните предложения. Complete the sentences.

Бер сүз белән әйткәндә, Казан ......................... шәһәр. Сүз дә юк, Казан университеты - .......................... югары уку йорты. Озын сүзнең кыскасы, кунакларга .................................. бик ошады. Алай димәгез, без ............................... тагын киләчәкбез. Әйе, мин риза, Татарстанның башкаласында .................................. күп. Сез хаклы, Казанның иң матур урыннары - ...................................................

40. Дөньядагы иң зур шәһәрләрнең берсе турында Интернеттан мәгълүмат табыгыз һәм сөйләгез. Найдите в Интернете информацию об одном из крупнейших городах мира и расскажите. Find out information about one of the largest cities in the world and tell about it.

+41. Мәкальләрне тыңлагыз һәм истә калдырыгыз. Прослушайте пословицы и запомните. Read proverbs. изм

* Шәһәрне макта, авылда тор.

*Өйдә утырып шәһәр күреп булмый.

*Авыл чите – ил чите түгел.

+42. “Яратыгыз” җырын тыңлагыз һәм өйрәнегез. Прослушайте песню “Любите” и выучите. Listen to the song “Love” and learn it. Диск 5 №4

СҮЗЛЕКЧӘ. СЛОВАРИК.VOCABULARY

алдында – перед- in front of

арасында – среди- between

артык – больше- more (than)

артында – за- behind

ат спорты – конный спорт- horse-racing

Боз сарае – ледовый дворец- Ice Palace

буенда – по- on the bank of

истәлекле урыннар –достопримечательности- places of interest

корылма – сооружение- structure, building

көтәргә – ждать- to wait

кунакханә –гостиница- hotel

күңел ачарга – веселиться- to have fun

мәдәният – культура- culture

мәйдан –площадь- square

нигез –основа- base, basis

ныгытырга – укреплять- to strengthen

очарга – летать- to fly

сатарга – продовать to buy

сул – левый- left

тамаша –зрелище- show

тамашачы – зритель- spectator

тарихи – исторический- historic, historical

тату – дружный- friendly

төр – вид- type, kind, species

төрле – разный- different, various

тукталыш –остановка- (bus) stop

уң – правый- right

уңайлы – удобный- comfortable

үзәк – центр- centre

халык – народ- people, nation

чамасы – около- approximately

ягында – в стороне- on the side

якын – близко- close, nearby

янында– около- near

ҮЗ-ҮЗЕГЕЗНЕ ТИКШЕРЕГЕЗ!ПРОВЕРЬТЕ СЕБЯ! CHECK YOURSELF!

 

+1. Дикторның сорауларын тыңлагыз һәм пауза вакытында җавап бирегез. Прослушайте вопросы диктора и ответьте на них в паузу. Listen to the questions on the recording and answer in pauses.

Син нинди шәһәрдә (авылда) яшисең?

.........................................................

Шәһәреңдә (авылыңда) күпме кеше яши?

..................................................................

Шәһәреңнең иң зур корылмалары ниндиләр?

.......................................

Шәһәреңдә нинди транспорт төрләре бар?

................................................

Син кайларда күңел ачарга яратасың?

............................................

Синеңчә, шәһәреңдә иң матур урыннар ниндиләр?

.......................................................................................

2. Җавап бирегез. Ответьте. Answer the questions.

Буш вакытта син кайда ял итәргә яратасың? Шәһәреңнең истәлекле урыннары ниндиләр? Шәһәрегездә атаклы кешеләрдән кемнәр яшәгән? Сиңа күңел ачу урыннары ошыймы? Син дусларыңны кайсы театрга алып барырга телисең? Синеңчә, нинди корылмалар матуррак: борынгылармы, заманчалармы? Синеңчә, шәһәреңдә иң матур бина нинди? Синеңчә, иң кызыклы музей нинди?

3.Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Кая? Ирек мәйданы ...... Кайда? Муса Җәлил музее.......... Кайчан? Төш вакыты.......... Кайдан? Чит илләр.......... Кемне? Туганнарыгыз......... Кемнең? Әти-әнием......... Сәгать ничәгә кадәр? Көндезге бер..... кадәр. Кайсы шәһәрдә? Варшава......

4.Җөмләләрнең башын языгыз. Допишите начало предложений. Write the beginning of the sentences.

..................... белән таныштырдык. ................... истәлекле урыннар бар. ................... шәһәр китапханәсендә саклана. ..................биналар турында сөйләде. ................ музеенда булдык. ............................. матурлыгына сокландым. ......................., бик күп мәгълүмат белдек. .................................., шуңа күрә без монда килергә яратабыз.

5.Җөмләләрне дәвам итегез. Продолжите предложения. Complete the sentences.

Чит илгә баргач, ул .......................... Экскурция вакытында ...................... Шәһәр үзәгенә бик тиз барып җитеп була , чөнки ........................... Казанның барлык истәлекле урыннарын да күрәсебез килде, шуңа күрә .................... Мин татар ашларын бик яратам һәм ................... Яраткан кафема сезне дә алып барырмын, чөнки ......................... Казан шәһәрендә күңел ачу урыннары күп, ләкин ..................................

6.Дөрес җавапны табыгыз. Найдите правильный ответ. Find the correct answer.

Ул истәлекле урыннар... булырга ярата.

1) –да 2) – та 3) – ында

Кремль шәһәр үзәге... урнашкан.

1) – дә 2) – нә 3) – ндә

Шәһәр бәйрәменә ул туганнары... чакырган.

1) - на 2) – ны 3) – н

Минемчә, Милли китапханә бинасы - иң матур биналар........ берсе.

1) – ның 2) – дан 3) – дан

7.Дөрес языгыз. Напишите правильно.

Write it correctly.

-даяки–нда

Казансу елгасы…

Кама буе…

Кукмара…

-нчыяки–ынчы

алты…

ун…

тугыз…

8.Төрле заманнарда дөрес әйтегез. Скажите правильно в различных временах. Say it correctly using different tenses.

Дустым күп шәһәрләрдә (булырга). Кешеләр һәр илнең матур урыннарына (сокланырга). Ул истәлекле урыннарда фотога төшәргә (яратырга). Сәяхәт вакытында без борынгы шәһәрләр турында (сөйләшергә). Кичә мин Мәскәү шәһәре турында кызыклы тапшыру (карарга). Укучылар герой-шәһәргә экскурциягә (барырга).

9.Туган шәһәрегез (авылыгыз) турында чит ил кешеләренә ниләр сөйләрсез?Шул турыда языгыз һәм укыгыз. Что бы вы рассказали иностранцам о своем родном городе (селе)? Напишите об этом и прочитайте. Where and how do you like to have a good time? Write and tell about it.

 

МИН ЯРАТАМ СИНЕ, ТАТАРСТАН!Я ЛЮБЛЮ ТЕБЯ, ТАТАРСТАН!

I LOVE YOU, TATARSTAN

Унсигезенче дәрес.Восемнадцатый урок.Eighteenth Lesson

1. Татарстан шәһәрләре турында ничек сөйләшәбез?Как разговариваем о городах Татарстана? How to talk about Tatarstan cities?

2. Татарстан районнары һәм авыллары турында ничек әйтәбез?Как говорим о районах и сёлах Татарстана? How to talk about Tatarstan regions and villages?

3. Татарстан халыклары турында ничек сөйлибез?Как расказываем о народах Татарстана?How to talk about Tatarstan nations?

4. Татарстанның табигате турында ничек сөйләшәбез?Как разговариваем о пррироде Татарстана? How to talk about Tatarstan nature?

5. Танылган татарлар турында ничек әйтәбез?Как говорим об известных татарах?How to talk about famous Tatars?

1.

Татарстан шәһәрләре турында ничек сөйләшәбез?Как разговариваем о городах Татарстана? How to talk about Tatarstan cities?

+1.Тыңлагыз, кабатлагыз һәм укыгыз. Прослушайте, повторите и прочитайте. Listen, repeat and read.

- Сез беләсезме, Татарстанда ничә шәһәр исәпләнә?

- Әйе, беләм, егермеләп шәһәр бар.

- Иң зур шәһәрләр ниндиләр?

- Казан, Яр Чаллы, Түбән Кама, Әлмәт, Яшел Үзән, Бөгелмә, Алабуга.

Рис. Города Татарстана

2. Укыгыз. Прочитайте. Read.

Алабуга шәһәре – Татарстаның иң борынгы шәһәрләренең берсе. Ул республиканың төньяк-көнчыгышында урнашкан. Мәйданы - 41 кв.км.

Алабугада күп күренекле шәхесләр яшәгән. Танылган рус рәссамы И.И.Шишкин монда туган һәм үзенең иң матур рәсемнәрен иҗат иткән. Атаклы рус шагыйрәсе Марина Цветаева бу шәһәрдә торган. Алабугада Тарих музее, Н.А.Дурова, И.И.Шишкин музейлары эшли.

Алабугада “Шайтан каласы” исемле археологик истәлек бар. Ул – Алтын Урда заманында корылган борынгы Болгар мәдәнияте истәлеге.

ИСТӘ КАЛДЫРЫГЫЗ!ЗАПОМНИТЕ!MEMORIZE!

көньяк –юг-south

төньяк –север-north

көнчыгыш –восток-east

көнбатыш –запад-west

Алтын Урда–Золотая Орда-

the Golden Horde

3.Җавап бирегез. Ответьте. Answer the questions.

Синең Татарстанның кайсы шәһәрләрендә булганың бар? Татарстанның иң зур шәһәрләре ниндиләр? Син бу шәһәрләргә кайчан бардың? Бу шәһәрләрдә нинди истәлекле урыннар бар? Кайсы шәһәр сиңа күбрәк ошады?

4.Диалогны тулыландырыгыз. Дополните диалог. Complete the dialogue.

-Син Татарстаннанмы?

- Мин ...............................

- Татарстанның башка шәһәрләрендә ................................?

- Әйе, мин ........................................

5.Үрнәк буенча диалог төзегез. Составьте диалог по образцу. Make up a dialogue according to the model.

Үрнәк:

-Син иртәгә кая барырга җыенасың?

- Яр Чаллы шәһәренә барырга җыенам.

- Анда нәрсә була?

- Татар язучылары белән очрашу.

6.Җөмләләрне дәвам итегез.Продолжите предложения. Complete the sentences.

Татарстанда шәһәрләр күп, ләкин мин ................... Һәр шәһәрдә ........................... Казан шәһәрендә миңа .................................. Минем Түбән Кама шәһәрендә ...................... Күптән түгел алар Алабугага ...........................

Яшел Үзән шәһәре Казаннан ерак түгел, шуңа күрә .......................

+7. Тыңлагыз, укыгыз һәм сорауларга җавап бирегез. Прослушайте, прочитайте и ответьте на вопросы. Read and answer the questions.

Татарстан Республикасы Идел буенда урнашкан. Аның мәйданы - 68 мең квадрат километр. Халкы – 3 миллион 700 мең кеше. Татарстанда 100 дән артык милләт вәкиле яши. Татарстан Республикасы составында 20 шәһәр, 43 район, 3 меңгә якын авыл исәпләнә. Иң эре шәһәрләр - Казан, Яр Чаллы, Түбән Кама, Әлмәт, Яшел Үзән, Бөгелмә. Татарстан шәһәрләрендә вертолетлар, “КамАЗ” машиналары, суыткычлар һәм башка кирәкле товарлар җитештерелә.

Татарстанда танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары, китапханәләр эшли. Биредә ел саен Рудольф Нуриев исемендәге халыкара балет фестивале, Федор Шаляпин исемендәге халыкара опера фестивале, “Алтын мөнбар” халыкара мөселман фильмнары фестивале үткәрелә. Моннан башка халыкара спорт ярышлары да еш була.

Бүгенге көндә Татарстан – сәяси, икътисади, фәнни һәм мәдәни үзәк.

? Бүгенге көндә, сезнеңчә, Татарстан нинди республика? Татарстан турында нинди кызыклы мәгъүматлар беләсез? Чит илләрдә Татарстан турында беләләрме?

8. Татарстан Президенты белән очрашсагыз, аңа нинди сораулар бирерсез? Шуларны языгыз (6-8 сорау). Если бы вы встретились с Президентом Республики Татарстан, какие вопросы задали бы ему. Напишите их. What questions would you give to Tatarstan President, if you met him? Write them down.

+9. ”Туган илнең улы мин” шигырен тыңлагыз һәм укыгыз. Прослушайте стихотворение “Я- сын родной страны” и прочитайте. Listen to the poem “I am the son of my Motherland” and read it.

Туган илнең улы мин

Бабамның да

Улы мин,

Әбинең дә

Улы мин,

Әтинең дә

Улы мин.

Әнинең дә

Улы мин.

Аларның

Уң кулы мин.

Р. Миңнуллин

 

2.

Татарстан районнары һәм авыллары турында ничек әйтәбез?Как говорим о районах и сёлах Татарстана?