Портреты известных личностей

34. Сораулар куегыз һәм укыгыз. Поставьте вопросы и прочитайте. Make up questions to the sentences and read.

...................................? Муса Җәлил – татар халкының герой- шагыйре.

...................................? Рудольф Нуриев атаклы балет биючесе булган.

...................................? Йосыф Акчура Төркиянең танылган сәясәтчесе булган.

...................................? Борһан Шәһиди Пекинда Кытай хөкүмәтендә эшләгән.

...................................? Салих Сәйдәшев – татар милли профессиналь музыкасына нигез салган.

.......................................? Фәрит Яруллин - беренче татар балеты –“Шүрәле” авторы.

35. Үрнәк буенча диалог төзегез. Составьте диалог по образцу. Make up a dialogue according to the model.

Үрнәк:

- Син бүген театрга барасыңмы? Балет фестивале башлана бит. Беләсеңдер инде.

- Белүен беләм, ләкин билетлар беткән бит. Әллә синең билетың бар?

- Әйе, мин алдан алып куйдым шул, чөнки Нуриев фестиваленә кеше күп йөри.

36. Сез танылган татарлардан кемнәрне беләсез? Шуларның берсе турыда Интернеттан мәгълүмат табыгыз һәм сөйләгез. Кого вы знаете из прославленных татар? Найдите об одном из них информацию в Интернете и расскажите. Which famous Tatars do you know? Collect information about it and recount.

37. Укыгыз һәм билгеләнгән сүзләргә сораулар куегыз. Прочитайте и поставьте вопросы к выделенным словам. Read and make up questions about the words in bold type.

Укытучы безгә Татарстан Республикасының казанышлары турында сөйләде. Без Казан университетының тарихы музеендабулдык. Төрле илләрдән килгән татарлар Бөтендөнья татар корылтаенда чыгыш ясаганнар. Татарстан аша дүрт зур елга ага. Татарстан көнчыгыш илләре белән дә, көнбатыш илләре белән дә мөнәсәбәтләрне ныгыта. Соңгы елларда чит ил вәкилләре Татарстан белән кызыксыналар. Татарстанда дөньякүләм танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары эшли.

38. Җөмләләрнең башын уйлап языгыз. Придумайте начало предложений. Make up the beginning of the sentences.

......................................, ләкин мин Айдар Галимовның концертында булмадым әле. ......................................, шуңа күрә укытучы безгә бу китапны укырга тәкъдим итте. ......................................., чөнки билетлар булмады. ......................................., һәм без хәзер яңа дустым белән Интернет аша аралашабыз. .........................................., ул да Татарстанның тарихы белән кызыксына икән.

39. Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Кичә без татар дәүләт академия театры.......... бардык. Анда Төркия........ килгән дусларыбыз белән очраштык. Алар.......... спектакль бик ошады. Соңыннан бергәләп кафе....... барырга булдык. Анда бер сәгать........ артык сөйләшеп утырдык.

40.Чит илдә яшәүче дустыгызга Татарстан турында хат языгыз. Напишите письмо другу – иностранцу о Татарстане. Write a letter to your friend from another country about your life in Tatarstan.

+41. ”Мин яратам сине, Татарстан” җырын тыңлагыз һәм өйрәнегез. Прослушайте песню “Я люблю тебя, Татарстан” и выучите.

42. Татар дөньясы турында тагын нәрсәләр беләсегез килә? Шул турыда фикерләрегезне языгыз. Что ещё хотелось бы вам знать о татарском мире? Напишите об этом свои мысли. Write your thoughts about what you else you would like to learn about the Tatar world and hand in to the instructor.

 

СҮЗЛЕКЧӘ. СЛОВАРИК. VOCABULARY

аю – медьведь- bear

боз – лед- ice

болын - луг- glade

болыт – облоко- cloud

бөек – великий- great, outstanding

бүре – волк- wolf

гасыр – век- century

дала – степь- steppe

елга – река- river

җил - ветер- wind

игенчелек - хлеборобство farming

имән – дуб- oak

истәлек – память- monument

каен - береза- birch

кар – снег- snow

карга – crow

кояш – the sun

көнбатыш – west

көнчыгыш - east

көньяк – юг- south

куян – заяц- hare

күл – озеро- pond

кыр – поле- field

мәйдан – площадь- square

нарат – сосна- pine

нигез –основа- basis, base

сандугач – соловей- nightingale

сыерчык – скворец- starling

терлекчелек –животноводство- cattle-breeding

тигезлек – равенство- plain

төлке – лиса- fox

төньяк – север- north

фикер – мысль- thought

урман – лес- forest

һава торышы –погода- weather

чыпчык – воробей- sparrow

чыршы – елка- firtree

яңгыр – дождь- rain

 

ҮЗ-ҮЗЕГЕЗНЕ ТИКШЕРЕГЕЗ!ПРОВЕРЬТЕ СЕБЯ! CHECK YOURSELF!

 

+1. Дикторның сорауларын тыңлагыз һәм пауза вакытында җавап бирегез. Прослушайте вопросы диктора и ответьте на них в паузу. Listen to the questions on the recording and answer in pauses.

Сезгә Татарстан ошыймы?

.........................................................

Татарстанның кайсы шәһәрләрендә һәм авылларында булганыгыз бар?

..................................................................

Татарстанның кайсы шәһәре сезгә күбрәк ошый һәм ни өчен?

.......................................

Дөньякүләм танылган татарлардан кемнәрне беләсез?

................................................

Татарстанның зур елгалары ниндиләр?

............................................

Татарстанның табигате нинди?

.......................................................................................

2. Җавап бирегез. Ответьте. Answer the questions.

Сезнең татар дусларыгыз бармы? Татарстанның иң зур шәһәрләре ниндиләр? Татарстанның иң зур елгалары нинлдиләр? Синеңчә, татар кешеләре нинди? Кунаклар килгәндә, татарлар нинди ризыклар пешерәләр? Татарстанда нәрсәләр җитештерелә? Татарстанның башкаласында нинди тарихи урыннар бар? Синеңчә, чит илләрдә яшәүче татарлар Татарстан белән кызыксыналармы?

3.Дөрес әйтегез. Скажите правильно. Say it correctly.

Кая? Татарстанның башкаласы ...... Кайда? Кремль урамы.......... Кайчан? Җәй башы.......... Кайдан? Чит ил.......... Кемгә? Татарстан Президенты......... Кемнең? Чит ил илчесе......... Сәгать ничәдә? Сәгать бишенче ярты...... Сәгать ничәгә кадәр? Унынчы унбиш минут..... кадәр. Кайсы шәһәрдә? Әлмәт......

4.Җөмләләрнең башын языгыз. Допишите начало предложений. Write the beginning of the sentences.

..................... шәһәребез белән таныштырдык. ................... биналар күп төзелә. ................... шәһәр транспорты йөри. ..................урманнар күп. ................ . ............................. еш булалар. ......................., зур бәйрәмгә әзерләнәбез. .................................., шуңа күрә Татарстанный яратабым.

5.Җөмләләрне дәвам итегез. Продолжите предложения. Complete the sentences.

Тататарстан белән танышу өчен, ул .......................... Билет алу белән, ...................... Дустым сәяхәт итәргә ярата, шуңа күрә ........................... Борынгы шәһәрләр белән кызыксына, чөнки .................... Р.Нуриев фестиваленә бара алмадык, чөнки ................... Дустымның абыйсы – танылган сәясәтче, ул - ......................... Казан шәһәрендә музейлар күп, шуңа күрә ..................................

6.Дөрес җавапны табыгыз. Найдите правильный ответ. Find the correct answer.

Ул Болгар шәһәре...... булды.

1) –дә 2) – ндә 3) – нә

Без татар халкы тарихы турында күп укый.........

1) – лар 2) – м 3) – быз

Татарстан... күп илләр белән сәүдә элемтәләре бар.

1) - га 2) – да 3) – ның

Минемчә, Идел Кама елгасы.......... озынрак.

1) –нан 2) – дан 3) – ннан

7.Дөрес языгыз. Напишите правильно.

Write it correctly.

-гаяки–гә

елга….

мәйдан....

шәһәр…

-даяки–дә

Казан…

Бөгелмә…

Түбән Кама…

8.Төрле заманнарда дөрес әйтегез. Скажите правильно в различных временах. Say it correctly using different tenses.

Татарстан турында белү өчен, ул бик күп китаплар (укырга). Мин кичләрен дусларым белән Интернеттан татарча (аралашырга). Минем татар язучыларының әсәрләрен (алырга) килә. Әнием миңа чит илләрдәге татарлар турында китап (бүләк итәргә). Алар Татарстанның төрле шәһәрләрендә (булырга). Дустым Америкада яшәүче татар егете белән (танышырга). Дәресләрдә без татар җырлары, шигырьләр, мәкальләр (өйрәнергә). Без Татарстанда булырга (яратырга).

9.Татарстан Республикасы турында сөйләгез. Расскажите о Республике Татарстан. Tell about the Republic of Tatarstan.

 

Тест сорауларына җавап бирегез!Ответьте на вопросы теста! Answer the test questions.

Сез телләр өйрәнергә яратасызмы?

Әйе Юк

Татар теле дәресләрендә укытучыны игътибар белән тыңлыйсызмы?

Әйе Юк

Укытучының сорауларына җавап бирәсезме?

Әйе Юк

Грамматик кагыйдәләрне кабатларга яратасызмы?

Әйе Юк

Сез татар кешеләре белән аралашасызмы?

Әйе Юк

Татарча тапшырулар карыйсызмы, татар радиосын тыңлыйсызмы?

Әйе Юк

Интернеттан татар сайтлары белән танышасызмы?

Әйе Юк

Татар телен өйрәнү өчен, сүзлекләрдән файдаланасызмы?

Әйе Юк

Татарча сөйләшкәндә, ярдәм сорыйсызмы? Кабатлагыз әле; гафу итегез, мин аңламадым; ничек әйтергә кирәк кебек репликаларны кулланасызмы?

Әйе Юк

Сезне аңламасалар, башка телдән файдаланасызмы?

Әйе Юк

Тест сорауларыннан күренгәнчә, телне өйрәнү күп тырышлык сорый. Татар телен яхшы белү өчен, татарча күбрәк сөйләшергә, сорауларга җавап бирергә, төрле текстлар укырга, җырларга һәм шигырьләр сөйләргә тырышыгыз. Татар кешеләре белән аралашыгыз, хата җибәрүдән курыкмагыз.

Уңышлар Сезгә!Успехов Вам! Good luck!

БЕЛЕШМӘ.СПРАВОЧНИК. GRAMMAR REFERENCE.

ФОНЕТИКА.

1.Татар теленең төп фонетик законы – сингармонизм законының 2 төре бар:

1) рәт гармониясе – татар телендә а, о, у, ы сузык авазлары килсә, сүзләр калын әйтеләләр (укытучы, авыл, борын); ә, и, ө, ү, эсузык авазлары булса, сүзләр нечкә әйтеләләр (сиксән, дәрес, күзлек);

искәрмәләр: алынма сүзләр (студент, университет, китап); кайбер грамматик формалар (миңа, сиңа); кушма сүзләр (көнбатыш, өчпочмак);

2) ирен гармониясе – төлке [төлкө], борын [борон].

Основной фонетический закон татарского языка – закон сингармонизма имеет 2 разновидности:

1) нёбная гармония – если в татарских словах имеются гласные звуки а, о, у, ы, то слова произносятся твёрдо (укытучы, авыл, борын); если имеются звуки ә, и, ө, ү, э, то слова произносятся мягко (сиксән, дәрес, күзлек);

Исключения составляют: заимствования (студент, университет, китап); отдельные грамматические формы (миңа, сиңа); сложные слова(көнбатыш, өчпочмак);

2) губная гармония - төлке [төлкө], борын [борон].

The main phonetic law of the Tatar language is vowel harmony. There are 2 types of vowel harmony:

1) row harmony – in the Tatar language, words containing back row vowels а, о, у, ы are pronounced as hard words (укытучы, авыл, борын); words with front row vowels ә, и, ө, ү, э are pronounced as soft words(сиксән, дәрес, күзлек).

exceptions: loanwords (студент, университет, китап); certain grammatical forms (миңа, сиңа); compound words (көнбатыш, өчпочмак);

2) lip harmony – the labial vowels о and ө influence pronunciation of the following vowels е, ы: төлке [төлкө], борын [борон].

2. Басым.Татар телендә күп очракта басым сүзнең соңгы иҗегенә төшә. Алынма сүзләр (парта, компьютер, әмма), фигыльнең юклык формасы (бармыйбыз, килми), боерык фигыль (тыңлагыз, кабатла), кушма сүзләр (урынбасар, ташбака), сорау алмашлыклары (ничәнче, кайчан) бу кагыйдәдән искәрмә булып торалар: .

Ударение. В татарском языке ударение падает в основном на последний слог слова. Исключения составляют заимствованные слова, сложные слова, глаголы повелительного наклонения, отрицательная форма глагола, вопросительные местоимения.

Stress. The stress in Tatar words is often on the last syllable. Loanwords (парта, компьютер, әмма), the negative form of verbs (бармыйбыз, килми), imperative verbs (тыңлагыз, кабатла), compound words (урынбасар, ташбака), interrogative pronouns (ничәнче, кайчан) are exceptions from the rule.

ГРАММАТИКА.

Исем. Имя существительное. Noun.

Исемнәрнең килеш белән төрләнүе.

Склонение имён существительных.

Declension of nouns.

1. Баш килеш (кем? Нәрсә?)основной падеж (кто?что?)-Nominative case (who? What?): шәһәр авыл кибет банк бәйрәм урам

2. Иялек килеше (кемнең? нәрсәнең)притяжательный падеж (кого? чего?)- Genitive case (of who? of what?): -нең / -ның

3. Юнәлеш килеше (кемгә? Нәрсәгә? Кая?)направительный падеж (кому? чему? Куда?)-Dative case (to whom? to what?): -гә / -га, -кә / -ка

4. Төшем килеше (кемне? Нәрсәне?)–винительный падеж (кого?что?) -Accusative case (who? what – direct object): -не / -ны

5. Чыгыш килеше (кемнән, нәрсәдән, кайдан) –исходный падеж (от кого? от чего? Откуда?) - Ablative case (from whom? from what? from where?) : -дән / -дан, -тән / - тан / - нән/ - нан

6. Урын-вакыт килеше (кемдә? Нәрсәдә? Кайда? кайчан?) –местно-временной падеж (у кого? на чём (в чём?) где? Когда?) - Locative case (in who? in what? Where? When?): -дә / - да, -тә / -та

Тартым кушымчалары.

Аффиксы принадлежности.

possessive endings.

Берлектә

I зат -ем/ -ым/ -м

II зат - ең/ -ың/-ң

III зат -е/-ы/-се/-сы

Күплектә

I зат -ебез/-ыбыз/-без/-быз

II зат -егез/-ыгыз/-гез/-гыз

III зат -ләре/-лары/ -нәре/-нары

Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнүе.

Склонение имён существительных с аффиксами принадлежности.

Declension of possessive nouns.

1. Баш килеш: шәһәрем (шәһәрең) авылы (авыллары) бәйрәмебез (бәйрәмегез)

2. Иялек килеше: -нең / -ның

3. Юнәлеш килеше: -ә / -а -нә / -на -гә/- га

4. Төшем килеше: -не / -ны - н - не/ -ны

5. Чыгыш килеше: -нән / -нан -ннән / - ннан - дән /-дан

6. Урын-вакыт килеше: -дә / - да ндә / -нда -дә /-да

.

Алмашлыклар. Местоимения. Pronouns.

Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнүе.

Склонение личных местоимений.

Declension of personal pronouns.

 

Б.к.	Мин	Син	Ул	Без	Сез	Алар
И.к.	Минем	Синең	Аның	Безнең	Сезнең	Аларның
Ю.к.	Миңа	Сиңа	Аңа	Безгә	сезгә	Аларга
Т.к.	Мине	Сине	Аны	Безне	Сезне	Аларны
Ч.к.	Миннән	Синнән	аннан, аңардан	Бездән	сездән	Алардан
У.-в.к.	Миндә	Синдә	анда, аңарда	Бездә	сездә	Аларда

Билгесезлек алмашлыкларының килеш белән төрләнүе.

Склонение неопределённых местоимений.

Declension of indefinite pronouns.

 

Б.к.	кемдер	әллә кем
И.к.	кемнеңдер	әллә кемнең
Ю.к.	кемгәдер	әллә кемгә
Т.к.	кемнедер	әллә кемне
Ч.к.	кемнәндер	әллә кемнән
У.-в.к.	кемдәдер	әллә кемдә

 

 

Бу, шул алмашлыкларының килеш белән төрләнүе.

Склонение указательных местоимений бу, шул.

Declension of the pronouns бу, шул.

1.Б. к.бу шул

2. И. К.моның шуның

3.Ю. К.моңа шуңа

4.Т. К.моны шуны

5.Ч. к.моннан (моңардан) шуннан (шуңардан)

6.Ур.-в. К.монда (моңарда) шунда (шуңарда)

 

Фигыль.Глагол. Verb.

Фигыльнең тамыры (2 нче зат берлек сан боерык фигыль формасы) – корень глагола (форма повелительного наклонения II лица ед. ч.)- the root of the verb (the 2^nd person Singular form of imperative verb) бар+а(идёт), кил+де (пришёл), яз+ар (напишет).

2. Фигыльнең 3 заманы бар - глагол имеет 3 времени–There are three tenses of verbs:

Хәзерге заман – настоящее время – Present tense	Үткән заман - прошедшее время – Past tense	Киләчәк заман -будущее время –Future tense
Нишли? что делает? –what does he do?	нишләде? что сделал? нишләгән? что делал? What did he do?	нишләр? что сделает?What will he do? нишләячәк? что будет делать? What will he be doing?
-а/-ә бара китә -ый/-и укый эшли)	-ды/-де, -ты/-те барды, килде, кайтты, китте) -ган/-гән, -кан/-кән барган, килгән, кайткан, киткән )	-ачак/-әчәк, -ячак/-ячәк Барачак, , киләчәк, ашаячак, эшләячәк -р/-ар/-әр, -ыр/-ер аңлар, язар, эчәр, барыр, килер)

Фигыльнең юклык формасы.Отрицательная форма глагола. Negative form of verb.

Хәзерге заман	Үткән заман	Киләчәк заман
-мый/-ми бармый) килми	-ма/-мә бармады бармаган килмәде килмәгән )	-ма/-мә + бармаячак килмәячәк эшләмәячәк килмәс бармас)

Хәзерге заман хикәя фигыльләрнең барлыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов настоящего времени изъявительного наклонения.

Conjugation of verbs in the Present tense.

Мин барамкиләмэшлим тыңлыйм

Син барасыңкиләсең эшлисең тыңлыйсың

Ул бара килә эшли тыңлый

Без барабыз киләбез эшлибез тыңлыйбыз

Сез барасызкиләсез эшлисезтыңлыйсыз

Алар бараларкиләләрэшлиләр тыңлыйлар

 

Игътибар итегез! Обратите внимание! Pay attention! йөр + и — йөри , авыр + -ый — авырый, тап- таба, чык-чыга, җый- җыя, ки -кия.

 

Билгеле үткән заман фигыльләрнең заман барлыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов прошедшего определённого времени.

Conjugation of Past Definite Positive form verbs.

 

Мин бардым,килдем,киттем,кайттым

Син бардың,килдең,киттең,кайттың

Ул барды,килде,китте, кайтты

Без бардык,килдек,киттек,кайттык

Сез бардыгыз,килдегез,киттегез,кайттыгыз

Алар бардылар,килделәр,киттеләр, кайттылар

Билгесез үткән заман фигыльләрнең зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов прошедшего неопределённого времени.

Conjugation of verbs in the past indefinite tense.

Мин укыганмын, килгәнмен, киткәнмен, кайтканмын

Син укыгансың, килгәнсең, киткәнсең, кайткансың

Ул укыган, килгән, киткән, кайткан

Без укыганбыз, килгәнбез, киткәнбез, кайтканбыз

Сез укыгансыз, килгәнсез, киткәнсез, кайткансыз

Алар укыганнар, килгәннәр, киткәннәр, кайтканнар

Билгеле киләчәк заман фигыльләрнең зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов будущего определённого времени.

Conjugation of verbs in Future Definite.

Мин укыячакмын, сөйләячәкмен, китәчәкмен, кайтачакмын

Син укыячаксың, сөйләячәксең, китәчәксең, кайтачаксың

Ул укыячак, сөйләячәк, китәчәк, кайтачак

Без укыячакбыз, сөйләячәкбез, китәчәкбез, кайтачакбыз

Сез укыячаксыз, сөйләячәксез, китәчәксез, кайтачаксыз

Алар укыячаклар, сөйләячәкләр, китәчәкләр, кайтачаклар

 

Игътибар итегез! Обратите внимание! Pay attention! :п —» б, к—» г: тап (найди) + ачак — табачак –найдёт- , чык (выходи) + чыгачак-выйдет - .

 

Билгесез киләчәк заман фигыльләрнең зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов будущего неопределённого времени.

Conjugation of verbs in Future Indefinite.

Мин укырмын, сөйләрмен, китәрмен, язармын, кайтырмын, белермен

Син укырсың, сөйләрсең, китәрсең, язарсың, кайтырсың, белерсең

Ул укыр, сөйләр, китәр, язар, кайтыр, белер

Без укырбыз, сөйләрбез, китәрбез, язарбыз,кайтырбыз, белербез

Сез укырсыз, сөйләрсез, китәрсез, язарсыз, кайтырсыз, белерсез

Алар укырлар, сөйләрләр, китәрләр, язарлар, кайтырлар, белерләр

 

Билгесез киләчәк заман хикәя фигыльләрнең юклыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов будущего неопределённого времени в отрицательной форме.

Conjugation of verbs in Negative Future Indefinite

Мин укымам, сөйләмәм, китмәм, язмам, кайтмам, белмәм

Син укымассың, сөйләмәссең, китмәссең, язмассың, кайтмассың, белмәссең

Ул укымас, сөйләмәс, китмәс, язмас, кайтмас, белмәс

Без укымабыз, сөйләмәбез, китмәбез, язмабыз,кайтмабыз, белмәбез

Сез укымассыз, сөйләмәссез, китмәссез, язмассыз, кайтмассыз, белмәссез

Алар укымаслар, сөйләмәсләр, китмәсләр, язмаслар, кайтмаслар, белмәсләр

.

Шарт фигыльнең барлыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов условного наклонения.

Conjugation of conditionals.

 

Мин барсам килсәм

Син барсаң килсәң

Ул барса килсә

Без барсак килсәк

Сез барсагыз килсәгез

Алар барсалар килсәләр

Кире шарт фигыльнең барлыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение глаголов уступительной модальности

Conjugation of concessive conditional verbs.

Мин барсам да килсәм дә

Син барсаң да килсәң дә

Ул барса да килсә дә

Без барсак та килсәк тә

Сез барсагыз да килсәгез дә

Алар барсалар да килсәләр дә

 

Ниятне белдерә торган аналитик фигыльләрнең барлыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение аналитических глаголов, выражающих намерение.

Conjugation of analytical verb.

 

Мин ....-макчы/мәкче булам без ....-макчы/мәкче булабыз

Син ....-макчы/мәкче буласың сез ....-макчы/мәкче буласыз

Ул ....-макчы/мәкче була алар ....-макчы/мәкче булалар

 

Теләк белдерә торган аналитик фигыльләрнең барлыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение аналитических глаголов, выражающих желание . ....

Conjugation of analytical verb.

 

минем ашыйсым килә

синең ашыйсың килә

аның ашыйсы килә

безнең ашыйсыбыз килә

сезнең ашыйсыгыз килә

аларның ашыйсылары килә

Мөмкинлек белдерә торган аналитик фигыльнең барлыкта зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение аналитических глаголов, выражающих возможность.

Conjugation of positive analytical verbs.

мин бара алам сөйли беләм

син бара аласың сөйли беләсең

ул бара ала сөйли белә

без бара алабыз сөйли беләбез

сез бара аласыз сөйли беләсез

алар бара алалар сөйли беләләр

Кирәклекне белдерә торган аналитик фигыльләрнең зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение аналитических глаголов, выражающих необходимость.

Conjugation of analytical verbs.

Барасым бар (юк) киләсем бар (юк) укыйсым бар (юк) эшлисем бар (юк)

Барасың бар (юк) киләсең бар (юк) укыйсың бар (юк) эшлисең бар (юк)

Барасы бар (юк) киләсе бар (юк) укыйсы бар (юк) эшлисе бар (юк)

Барасыбыз бар (юк) киләсебез бар (юк) укыйсыбыз бар (юк) эшлисебез бар (юк) Барасыгыз бар (юк) киләсегез бар (юк) укыйсыгыз бар (юк) эшлисегез бар (юк) Барасылары бар (юк) киләселәре бар (юк) укыйсылары бар (юк) эшлиселәре бар (юк)

Үткән эшне белдерә торган аналитик форманың зат-сан белән төрләнүе.

Спряжение аналитической формы, выражающей прошедшее действие.

Conjugation of the analytical verb.

Минем барганым бар (юк)

Синең барганың бар (юк)

Аның барганы бар (юк)

Безнең барганыбыз бар (юк)

Сезнең барганыгыз бар (юк)

Аларның барганнары бар (юк)

 

Тартымлы исем фигыльнең килеш белән төрләнүе.

Склонение имён действия с аффиксами принадлежности

Declension of possessive nouns.

 

Б.к. килүем (килүең) килүе (килүләре) килүебез (килүегез)

И.к. -нең, -ның -нең, -ның -нең, -ның

Ю.к. -ә, -а -нә, - на - гә, -га

Т.к. -не, -ны - н -не, -ны

Ч.к. -нән, -нан - ннән, -ннан -дән, -дан

У-в.к. -дә,-да -ндә,-нда -дә,-да

 

Бәйлекләр.Послелоги. Postpositions.

 

Послелоги в татарском языке используются как предлоги в русском языке. Postpositions in Tatar function as prepositions in English, but postpositions require a preceding noun to take certain case forms.

1. Исем (баш килеш) – сущ. (им.п.), зат алмашлыгы (иялек килеше) – личное местоимение (притяж.п.)- Noun (Nominative), personal pronoun (Genetive) + турында, белән, өчен, саен, аркылы, кебек: әниемтурында,әтиембелән, балалар өчен,көн саен; урам аркылы; әтием кебек;синең өчен, аныңтурында, алар белән, безнең аркылы, сезнең кебек.

2. Исем, зат алмашлыгы (юнәлеш килеше) – сущ., личное мест., (напр.п.) - Noun, personal pronoun (Dative) + кадәр: дәрескә кадәр,сәгать бишкә кадәр,сиңакадәр.

3. Исем , зат алмашлыгы (чыгыш килеше) – сущ., личное мест. (исх.п.) - Noun, personal pronoun (Ablative) + соң, бирле, башка: эштән соң, якшәмбедән соң,яздан бирле, сүзлектән башка,сездән соң, миннән башка.

 

Бәйлек сүзләр.Послеложные слова. Postposition words.

Кайбер исемнәр төрле килешләрдә бәйлекләр буларак кулланылалар. Некоторые имена существительные в различных падежах употребляются в роли предлогов. Some nouns can be used as postpositions in different case forms.:

ас (низ), буй (длина), арт (зад), өс (верх), ара (промежуток), урта (середина), эч (внутренняя часть предмета), ян (бок), төп (низ, дно), ал (перед), баш (начало) – астында, буенда, артына, өстеннән, арасында, уртасында, эченә, янында. төбендә, алдыннан, башында.