Нууччаттан киирбит уста кээмэйэ 9 страница

6 §. Педагогика тиэрминэ

 

1. Алексия – cүһүөҕү холбоон ааҕар дьоҕура суох.

2. Акселерация – оҕо түргэнник улаатыыта, этэ-хаана ситиитэ.

3. Аффективные дети – санаата хаhан да туолбат буолан, быhыыта-майгыта уларыйбыт оҕо.

4. Астения – киһи ньиэрбэтэ мөлтөөн, уйулҕата уларыйыыта (ырыы, дьүдэйии, сүр баттатыы).

5. Аутотренинг – киhи санаатын, уйулҕатын туругун көннөрөр ньыма.

6. Баттаризм – саҥа кэhиллиитэ, тыл олус түргэнник этиллэрэ, чуолкайа суох саҥарыы, тыл бүтэhик дорҕоонун «сиэhин».

7. Брадибазия – бытаан хаамыы.

8. Брадилалия – бытаан саҥа.

9. Вспомогательная школа - өйүнэн мөлтөх оҕону үөрэтэр идэтийбит оскуола.

10. Даун (Синдром Дауна) – баралыыс көрүҥэ. Холобур: дауннаах оҕо.

11. Девиантное поведение – бүттүүн үөрүйэҕи, атын сиэринэн оҥоруу, тосту-туора быhыыланыы.

12. Деградация личности – киhи майгыта-сигилитэ төттөрү барыыта, киһи сиэригэр сөп түбэспэт быһыы-майгы.

13. Дети-дебилы – аҥала (чиччик) оҕо.

14. ДЦП (детский церебральный паралич) – баралыыстаах, итэҕэстээх оҕо.

15. Жестовая речь – истибэт (дөйүҥү) дьон кэпсэтэр ньымата. Илии көмөтүнэн кэпсэтии икки көрүҥнээх: 1) «калькирующий» – илии/тарбах көмөтүнэн хас биирдии буукубаны быhаарыы, көрдөрүү; 2) «разговорный» - ол эбэтэр олоххо-дьаhахха туттуллар биирдиилээн тылы, этиини илии/тарбах көмөтүнэн этии.

16. Задержка психического развития (ЗПР) - өй сайдыытын бытаарыыта.

17. Инфантилизм - (лат. – infantilis – оҕолуу) – сиппит киhи уйулҕатыгар, этигэр-хааныгар оҕолуу быһыы-майгы көстүүтэ.

18. Косноязычие - дорҕоону уларытан сыыһа саҥарыы, былдьыры, баллырҕас саҥа.

19. Комплекс неполноценности - киhи бэйэтин намтата, атын дьонтон итэҕэс сананара.

20. Конфабуляция – киһи өйүгэр хаалбыт сымыйа эбэтэр дьиҥнээх түбэлтэ.

21. Лалофобия – кэлэҕэйдиэм диэн саҥарартан куттаныы.

22. Логастения – саҥа кэhиллиитин көрүҥэ. Маннык киһи саҥарарыттан сылайар, сыыһа саҥарыам диэн куттанар.

23. Логопатия – дефектологияҕа саҥа араас кэhиллииитин бэлиэтиир тиэрмин.

24. Логопедия – дефектология салаата, саҥа араас кэhиллиитин үөрэтэр, чинчийэр cаҥа кэhиллиитин хайдах суох оҥорору сэрэтэр улэ.

25. Мимика – сирэй-харах былчыҥын хамсатан киhи ис санаатын көрдөрүү (үөрүү, хомолто, соһуйуу уо. д.а.).

26. Моторика – эт-сиин хамсааhына

27. Мутизм – уйулҕа эчэйиитин түмүгэр саҥарартан аккаастаныы, тылтан матыы

28. Неврозы (греч. neuren - ньиэрбэ) – киhи уйулҕатын, дууhатын уонна олоҕун бүппэт мөккүөрэ, киһи олоҕунан дуоhуйбат буолуута.

29. Невропатия – оҕо төрүөҕүттэн ньиэрбинэй буолуута. Киhи ис органын салайар ньиэрбэ холбоhугун кэhиллиититтэн тахсар.

30. Нервная анорексия – ыйааһын түһэрии, уойартан куттаныы, тас көрүҥүн абааhы көрүү.

31. Олигофренопедагогика - өйө суох оҕону үөрэтэр-иитэр ньыманы чинчийэр дефектология наукатын салаата.

32. Патогенез – ыарыы сайдыыта.

33. Парафазия – суруйар, саҥарар тылга дорҕоон уонна тыл сыыhа туттуллуута

34. Реабилитация (лат. rehabilitas – кыаҕы, туһалаах буолууну чөлүгэр түһэрии) - медико-педагогическай систиэмэ кээмэйэ, оҕо психофизическай кыаҕын тулалыыр эйгэҕэ, олоххо уонна үлэҕэ сыhыарыыга туhаайар.

35. Слепота – көрөртөн матыы. Хараҕа суох буолуу.

36. Сурдопедагогика - (лат. syrdys - дьүлэй) – истибэт эбэтэр мөлтөхтүк истэр оҕону иитии-үөрэтии боппуруоһунан дьарыктанар дефектология биир салаата.

37. Фобия – киһиэхэ иҥмит куттал. Туохтан баҕарар буолуон сөп: үрдүктэн, хараҥаттан, кыылтан-сүөлтэн о.д.а.

38. Фрустрация — киhи сорудаҕы кыайан толорботоҕуна киирэр ыар, баттык санаа.

39. Холдинг-терапия - (омуктуу - тутуу). Оҕо кыра эрдэҕинээҕи үөрүүтүн-хомолтотун содулун көннөрөр ураты ньыма.

40. Хорея – ньиэрбэ тиһигин сыстыганнаах ыарыыта. Таттарыыга, кэлэҕэйдииргэ, чыпчылый да чыпчылый буолууга о.д.а. ньиэрбэ араас ыарыытыгар тириэрдэр. Тардыас көрүҥэ.

41. Тифлопедагогика — (греч. – typhlos – көрбөт буолуу) - дефектология көрбөт дьон кыhалҕаларын үөрэтэр биир салаа.

42. Трихотилламания – баттаҕы үргэнэр ньиэрбэ ыарыыта.

43. Тугоухость – истибэт, дөйүҥү, дьүлэй буолуу.

44. Тик - киhи сирэйин, саннын, хааhын о.д.а. былчыҥнарын хамсааһына кыайан хонтуруолламмат буолуута.

45. Тахилалия (греч. - tachus – «түргэн» уонна lalia - тыл) – олус түргэнник саҥарыы, саҥа кэһиллиитин көрүҥэ.

46. Шизофрения – (греч. schizp – «бытарытабын» уонна phren - өй) – уйулҕа ыарыыта (эмоциональнай дьадайыы, аутизм, уйулҕа үлэтин сүтэрии, өй кэhиллиитэ).

47. Частный устный метод – истибэт дьону тылынан иитэр-үөрэтэр ньыма.

48. Эйфория – киhи туруга, солуута суох буолуу, хонтуруол намтааhына, эт-сиин өрүкүйүүтэ.

49. Эхолалия – истибит тылы хатылааhын, эппиэт биэриэн оннугар бэриллибит боппуруоhу хатылыыр.

50. Эхопраксия – хамсаныыны уонна атын дьон хамсаныытын хатылааhын, үтүктээйи.

7 §. Политика, уопсастыба олоҕун-дьаһаҕын тиэрминэ

1. Авторитарный – биир киһи былааһа

Администрация – дьаһалта        

Акселерация – үөскэмэл               

Актуальность – тирээн турара     

Альтернатива – талларыы           

Анализ – ырыҥа                        

 

2. Аналогия – ханыы                   

Апелляция – ааһыныы            

Антагонизм – эйэлэспэт утарсыы 

Апологетика – арбааһын    

Апробация – биһирэбил               

Апробирование – биһирээһин       

 

3. Воззрение – тус көрүү

Вооружение – сэбилэнии  

Возрождение – барҕарыы 

Вредительство – куорҕаллааһын

Выпад – була сатааһын

Выполнение – толоруу

4. Аренда – куортам, түүлээһин    

Арендатор - куортамнаһааччы       

Ассимиляция – симэлитии           

Атеизм – итэҕэли утарыы            

Афера – түөкүннээһин                

Базис – тутаах, төрүт тутул

 

5. Герб – дьаралык

Гарант – мэктиэһит

Гарантия – мэктиэ   

Гармония – дьүөрэлэһии

Гимн - өрөгөй ырыа 

Гражданство – дойдулаах буолуу

6. Дебаты – мөккүөн                  

Дебют – бастакы холонуу         

Деградация – төннүү               

Дезориентация – муннарыы     

Демагогия – кураанах куолу     

Диверсия – куорҕаллааһын       

 

7. Диктатор – муҥур баһылык

Динамика – хамсааһына 

Директива – ыйыы сурук

Дискредитация – түһэрии

Дискуссия – мөккүөр 

Довод – кэрэһи  

8. Единогласие – биир санаа       

Единение – сомоҕо буолуу            

Жалоба – үҥсүү                          

Задолженность – иэс, иэһирии      

Заказчик – сакаасчыт, үлэхтээх     

Замечание – сэмэ                        

 

9. Гуманность – киһилии быһыы

Законодательное собрание – Сокуон таһаарар мунньах

Исполнительная власть – ситэриилээх былаас

Крестьянское хозяйство – бааһынай хаһаайыстыбата

Легализация – сокуонунан көҥүллээһин

Либерализация – босхо ыытыы

 

10. Запрос – сураһыы

Заседатель - сэтээтэл    

Застой – улугуруу

Заслуга - өҥө, үтүө

Затрата – хоромньу

Заступничество – көмүскээһин

11. Иго – баттыгас                      

Иждивенец – иитимньи    

Инвестиция – үп угуута

Изоляция – араарыы                   

Иммиграция – көһөн киирии       

Инцидент – быһылаан

 

12. Истец – ирдээччи

Кассация - ааһыныы

Клевета – холуннарыы, балыыр

Компромисс – тыл тылга киирсии 

Компенсация – толуйуу, толук 

Конкуренция - куотуһуу

13. Квалификация – идэ, идэ таһыма   

Коллективизация – холбоһуктааһын      

Компрометация – холуннарыы         

Консерватор – уруккуну тутуһааччы  

Компетентный – быһаарар кыахтаах  

Милосердие – аһымал

 

14. Консолидация – сомоҕолоһуу         

Консенсус – быһа сөбүлэһии    

Концепция – көрүк                       

Координиция – сүрүннээһин          

Критерий – тус бэлиэ                     

Кульминация - муҥутааһын 

15. Посягательство – суудайыы  

Потенциал – ис кыах          

Принудительный – кыһалаҥ 

Прилежание – кыһамньы

Провокация – киксэрии

Притеснение – үтүрүйүү 

           

16. Национализм – омуктаһыы, омугумсуйуу

Национализация – судаарыстыба бас билиитигэр киллэрии

Националист – омугумсук

Независимость – тутулуга суоҕа

Незыблемый – тулхадыйбат

Неимущие – кыаммат-түгэммэт

 

17. Неприкосновенный – тыытыллыбат

Неравенство – тэҥэ суох буолуу

Новатор – саҥаны киллэрээччи 

Нрав – майгы-сигили

Обжалование – үҥсүү 

Опала – туоратыы

 

18. Обвинение – буруйдааһын      

Обвинитель – буруйдааччы          

Обвиняемый – буруйданааччы     

Община – аҕа ууһа                 

Отступление – чугуйуу

Оговор – балыыр

           

 

19. Оптимизация – табыгастаах оҥоруу

Ощущение – билимньи

Паритетный – тэҥнээх

Партнер – кыттыгастаах

Пафос – күүрээн

Патриотизм – дойдуну таптааһын

 

20. Плата – төлөбүр

Периферия – кытыы сир          

Поверенный – итэҕэллээх

Подвижник - өркөнньүт     

Подлинный – дьиҥнээх

Позиция – тутуһар санаа

9 §. Промышленность тиэрминэ

 

Сутакова М.В. СБКБ НСТ-04 устудьуонун куурустааҕы үлэтин матырыйаалынан. Научнай салайааччы: Собакина И.В. - Дьокуускай, 2008.

1. Аккумулирование – мунньуу, мунньуллуу

2. Бурение – буурдааґын, сири үүттээґин

3. Вибрация – илигирээґин

4. Взрыв – дэлби тэбии

5. Взрывоопасные газы – эстэр кутталлаах гаастар

6. Водоотлив – ууну таґаарыы

7. Выброс угля, газа – чох, гаас тілі биэриитэ

8. Выветривание – кээрэнии

9. Газопровод – гаас ситимэ

10. Гидродобыча – уу кімітүнэн хостооґун

11. Давление – баттааґын

12. Детонация – доргуйан эстии

13. Дисперсия – арахсыы, тарҕаныы

14. Доводка – ситэри байытыы

15. Доставка - тириэрдии

16. Драгоценные камни – күндү таас

17. Жила – сир тымыра

18. Задвижка - олуур

19. Зуммер - дыыгынньык

20. Износостойкость – біҕіті

21. Изоляция – бүрүіґүн

22. Кабель – хаабыл

23. Короткое замыкание – кылгас тиксиґии

24. Ниша – хоннох, хаспах

25. Огранка – кырыылааґын

26. Пайка – иґэрдии

27. Переток - барыыта

28. Потребление - туґаныы

29. Промывка – сууйуу, ыраастааґын

30. Протяженность линии – ситим уґуна

31. Преломление – тоґуттуу, токурутуу, кубулутуу

32. Ретранслятор – салгыы ыытааччы

33. Смазка – оҕунуох

34. Сжатие – ыгыы, ыга туту, ыга баттааґын

35. Спуск – түґэрии

36. Тепловые сети – итиини тарҕатар ситим

37. Теплопроводимость – итиини аґарымтыата

38. Твердость – кытаанаҕа, біҕіті

39. Топливо - оттук

40. Усилитель – күүґүрдээччи

41. Установленная мощность – олохтоммут кыамта

42. Футеровка - биэтэстээґин

43. Шельф – дьара

44. Электрическое напряжение – электрическэй күүрүү

45. Электрический стабилизатор – электрическэй туруктааччы

46. Электроснабжение – энергияны тиэрдии

Л итература:

1. Данилов В.Н. Русско-якутский систематизированный словарь, Я – 1980.
2. Краткий русско-якутский толковый словарь научно-технических терминов. Под ред. Г.Яковлева. Я – 1994
3. Оконешников Е.И. Русско-якутский общественно-политический словарь. Я – 1989.
4. «Якутскэнерго» 2006 сыллааҕы отчуота. Редактор Р.Яншин. Я.

9 §. Спорт тиэрминэ