Нууччаттан киирбит уста кээмэйэ 2 страница

Онон тыл үөрүйэҕэ диэн омук тылын «суруллубатах сокуона», дьон тылы олоххо туттар быраабылата суох уратыта. Тыл үөрүйэҕин оҕо тылланыаҕыттан истэ-билэ, саҥарар саҥатыгар, кэпсэтэр тылыгар сатаан тутта улаатар.

Саха тылын төрүт үөрүйэҕэ тиэмэнэн наардаммыт холобурун таблицаҕа көрүҥ. Билиҥҥи үөрэхтээх саха киһитэ ийэ тылын төрүт үгэһин умнан нууччалыы үөрүйэҕи туруору тылбаастаан саҥарар, суруйар буолла.

Болҕойуҥ! Тыл үөрүйэҕэ кыайан туруору тылбаастаммат!

 

1. Булт-алт

 

Нууччалыы үөрүйэх	Туруору тылбаас	Сахалыы үөрүйэх
Охота на зайцев Загнать зайцев	Куобахха бултааһын Куобаҕы күрэтии	Куобах булда Куобах күрэҕэ
Рыбный лов	Балыкка бултааһын	Балык булда
Ловить рыбу неводом	Муҥхалааһын	Муҥха
Стрелять на уток	Кустааһын, куһу ытыы	Сааскы ытыы, кустуу барыы

 

	Силки (на уток)		Куска туһахтыыр
	Петлю (на зайца)		Куобахха туһахтыыр
Ставит	Капкан (на волка, лису, песца)	уурар	Бөрөҕө ... сохсо иитэр
	Самострел (на лося, медведя)		Тайахха ... айа тардар
	Верши (на карасей, гольяна)		Собоҕо ... туулуур/туу угар

 

Билэҕин дуо?

 

1. Собо(то) – хатырыктаа, үөл, үт, үөстээ, иһин ороо, мииннээ, ыһаарылаа, уҥуоҕун ылҕаа, истэҕин уур; лыыбырар.

2. Куобах(та) – сүл, астаа, эттээ, буутун араар, иһин хайыт, ороо, бүөрүн/быарын/сүрэҕин үтэн сиэ.

3. Кус(та) - үргээ, эттээ * моомууттас

 

                              баай (плести)

Илим(нэ)              абырахтаа (чинить)

(сеть)                     үт (закидывать)

 

2. Үлэ-хамнас

 

Нууччалыы үөрүйэх		Туруору тылбаас		Сахалыы үөрүйэх
2.1. Дьиэ ис-тас үлэтэ (кыһын)
1. Сгребать снег 2. (уборка снега)		Хаар ыраастыыр, түһэрэр		Хаар күрдьэр
лоть лед		Муус кыралыыр		Муус көйөр
3. Колоть/сложить дрова, занести поленья в помещенье Рубить/тесать дерево		Мас мастыыр, сааһылыыр, киллэрэр		Мас хайытар/кыстыыр, саһаан уурар   Мас кэрдэр/суорар
4. Щепать лучину		Тымтык хайытар		Тымтык тыырар
5. Прорубить прорубь		Ойбон дьөлөр, оҥорор		Ойбон алларар
6. Топить печь		Оһох оттор		Уот оттор
7. Чистить стойбище		Дал ыраастыыр		Дал харбыыр
2.2. От үлэтэ
8. Сенокос			Оттооһун	От үлэтэ
9. Работать на сенокосе, косить траву			От оттуур	От охсор
10. Стоговать сено				Оту кэбис
11. Поднявшись на вершину стога топтать ногами при стоговании			От үөһэ тахсан туран, кыдамаһыт бугулун атаҕынан тэпсэр	Оту түстээ
12. Сгребать граблями			От кыраабыллыыр	От мунньар, харбыыр
13. Носить носилками копны			Бугул наһыылкалыыр	Бугул таһар, түгэҕэ харбыыр
14. Поднимать сено большими длинными вилами при стоговании			Бугуллары үөлэн ылан, биир сиргэ мунньуу	Кыдамалыыр
15. Привозить сено			От аҕалар	От тиэйэр
2.3. Күһүҥҥү түбүк
16. Собирать ягоды ... грибы			Отон, тэллэй хомуйар	Отоннуур, хаптаҕастыыр, моонньоҕоннуур, дьэдьэнниир, сугуннуур... тэллэйдиир
17. Ягода поспела			Отон сиппит	Отон буспут
18. Варенье из земляники			Дьэдьэнтэн барыанньа	Дьэдьэн барыанньа(та)
19. Посолить огурцы				Огурсу тууһуур
2.4. Иис-күүс
Нууччалыы үөрүйэх	Туруору тылбаас			Сахалыы үөрүйэх
Шьет одежду	Таҥас тигэр			Иистэнэр
Делает вышивку Вышивает бисером	Оһуор тигэр			Оһуор анньар Оҕуруо анньар
Ставит заплатку	Абырах уурар			Абырахтыыр
Кроет по образцу	Киэбинэн кырыйар			Киэбинэн быһар

 

өйгөр хатаа:

 

Чэйдэ                                                                   кипятить чай

Мииннэ (күөстэ)                         өр               варить суп

Салабаарда                                                          ставить самовар

 

Баттах                                                            заплетать косу

Туу                                    өр(өр)              плести    вершу

Таҥас                                                                   прясть

 

13 №. Тыл үөрүйэҕин сөпкө дьүөрэлээҥ. Таблицанан сирдэтиҥ.

 

I . Ас-үөл: алаадьы, собо, миин, суорат, кымыс, эт, тиэстэ, сүөгэй, чэй, (тоҥ) балык.

Туһан: үөстээ, бүрүй, кут, астаа, кээс, таһаар, хотор, иирт, өр, кыс.

 

II . Булт-алт: куобах, кус, эт, собо, хаан, ис, харын, эһэ, бөрө, тайах.

Туһан: үөл, сохсото иит, үргээ, туһахтаа, айата тарт, сүл, эттээ, хастаа, ырыт, кут.

 

III . Үлэ-хамнас: муоста, муус, ойбон, от, мас, тиэргэн, хаар, ынах, саһаан, суол.

Туһан: аллар, солоо, сиппий, туруор, кэрт, тиэй, күрт, бас, ыа, көй.

 

14 №. Тыл үөрүйэҕин кэһэр түбэлтэни көннөрүҥ.

 

1. Кыыс маҥан солко таҥаска оһуор тигэ олороро. 2. Биир ыстакаан буспут ууга чайнай ньуоска саахар кутабыт. 3. Байбал атын үрдүгэр олордо. 4. Ийэтэ оҕото оттомо суохтук быһыыланарын көрөн мөҕөр. 5. Сарсыардааҥҥы сибиэһэй салгын хос иһин толордо. 6. Олус итии күннэр турдулар, онон от үүнүүтэ мөлтөх. 7. Уол аҕатыныын илимнэрин уура киирдилэр. 8. Холорук ытыйбытын курдук күөрэ-лаҥкы оттоох-мастаах сиргэ кэллибит. 9. Быйыл эһэ мэнээгэ элбээн, кэтэх ыал сүөһүлэрин сиэбит. 10. Утуйан хаалан автобуспар хойутаатым.

 

15 №. Нууччалыы тутуллаах этиини сахатытыҥ.

 

1. Буспут кирпииччэни ньирэйдэр салаан сииллэр. 2. Эккэ анаммыт ыччат сүөһүнү ууһатар сорук турар. 3. Бастаан төрүүллэригэр эһэ оҕолоро көрбөт буолаллар, онтон ый буолаат көрөн кэлэллэр. 4. 1993 с. П.А.Ойуунускай ыһыаҕар маҥнайгы хомуспут оҥорбутум. 5. Манна сүөһү сыстыганнаах ыарыыларын утары үлэлээбитим. 6. Дойдубар кэлэн баран, ол тигиибин салҕаабытым. 7. Сөпкө утуйууну тутуһа сатыыбын. 8. Валера илэ олоххо массыына ыытар баҕа санаатын толордоҕо.

 

 

III түһүмэх. БИЛИҤҤИ САХА ТЫЛЫН ГРАММАТИКАТЫГАР КӨСТ Ө Р АЛ Ҕ АС

6 §. Үөскээбит аат тылы туттуу

 

Саха тылыгар аат тыл үөскүүр ньымата олус элбэх.

1920-30 сс. тиэрмин, өйдөбүл суолталаах -ние, -ение, -ация, -изация, -фикация, -ство, -ость, -ование, -ирование формалаах нууччалыы аат тылы тылбаастыыр наадаҕа туохтууртан -ыы, -ааһын, -ааччы сыһыарыынан үөскээбит аат тыл (отглагольное существительное) киирбит эбит: баттааһын, кэтирээһин, хамсааһын, колхозтааһын, итийии, сайдыы, салайыы) о.д.а.

Маннык халыып дьыала, наука истиилиттэн тахсан, кэпсэтии тылыгар киэҥник тарҕанна, төрүт халыыптары үтүрүйдэ [Петрова Т.И, 1996. – С. 23].

 

Саҥа чааһа	Төрүт халыып	Үөскээбит аат тыл
Аат тыл	Быыбар түмүгэ	Быыбардааһын түмүгэ
Аат туохтуур	Дьиэни өрөмүөннүүр туһунан	Дьиэ өрөмүөннээһинин туһунан
Сыһыат туохтуур	Тымныйан ыарыйда	Тымныйыыттан ыарыйда
Туохтуур	Көмүс көрдүүллэр	Көмүс көрдөөһүнэ ыытыллар
Аттарыы халыып	Норуот хаһан, хайдах үөскээбитин чинчийбитэ.	Норуот үөскээһинин чинчийбитэ.

 

16 №. Туохтууртан -ыы, -ааһын сыһыарыынан үөскээбит аат тылы синоним халыыбынан солбуйуҥ.

 

I. Халааннааһын содула, арыгыны атыылааһын, хонтуруоллааһын күүһүрүүтэ, куоластааһын түмүгүнэн, киинэни интэриэһиргээһин, омуннааһына суох, аһааһын малааһына, тустааһын быраабылата.  

II. Субсидия көрүллүүтүн былааннааһын, төрөөһүн ахсаана элбээһинэ, бородууксуйаны оҥорооһун аҕыйааһына, кредиттээһин кооперациятын сайыннарыыга фонда, ыччат пиибэлээһинэ маассабай буолуута, хаһаайыннааһын дьоҕус көрүҥнэрин көҕүлээһин.

 

17 №. Үөскээбит аат тылы булуҥ. Сөптөөх халыыбынан солбуйуҥ.

 

Төрүт аат тылынан:

I. 1. Оҕо идэтин таларыгар төрөппүт сүбэлээһинэ (сүбэтэ) наада. 2. Улахан ардах оттооһун үлэтин атахтаата. 3. Роман сахалыы тылбаастааһына балачча үчүгэй. 4. Биһиги махтаныыбыт муҥура суох. 5. Билигин хаһыат аайы кириитикэлээһин элбэх.

II. 1. Бэлэмнээһин мөлтөҕүттэн үлэ кэмигэр сиппэтэ. 2. Эбии үөрэхтээһин уонна оҕону иитии кыһалҕата сытыытык турар. 3. Халааннааһын содулун туоратыыга үбүлээһин көрүллүбүт. 4. Табаары рекламалааһын инники күөҥҥэ тахсар. 5. Үлэ боппуруоһугар ээл-дээл сыһыаннаһыы үтүөҕэ аҕалбат.

Аат туохтуурунан:

I. 1. Сыана үрдээһинэ (үрдүүрэ) тохтообот. 2. Ведомственнай программаны үбүлээһиҥҥэ сөбүлэһиилэри түһэрсиэхтэрэ. 3. Сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии туһунан кэпсэттилэр. 4. Суруйааччы кыра норуот тиллиитин, уһуктуутун, хараҕа аһыллыытын ойуулаабыта. 5. Үүтү соҕотуопкалааһыҥҥа саҥ­а ирдэбил олохсуйда.

II. 1. Эһэм миигин күнү-дьылы билгэлээһиҥҥэ үөрэппитэ. 2. Дьон уокка былдьаныытын куттала суоһуур. 3. Саҥа ньыманы олохтооһуҥҥа үп-харчы наада. 4. Конференция ситиһиилээхтик барыытыттан үөрдүбүт. 5. Айылҕаны харыстааһын үгэһин тилиннэриигэ үлэ син барар.

Тус туохтуурунан:

I. 1. Хас биирдии табаарга мэктиэлээһин (мэктиэлииллэр) уонна дьиэтигэр диэри босхо тириэрдэн биэрии олохтонор (тириэрдэн биэрэллэр). 2. Терроризмы тохтотууну ыытарга үлэлииллэр. 3. Кини оҕолорго үөрүүнү бэлэхтиириттэн астынар уонна онтон дуоһуйууну ылар эбит. 4. Дьон олорор кыбаарталларын гастааһын күүскэ барыахтаах. 5. Арыгыттан сылтаан алкогольнай психоз тарҕаныыта тахсар.

II. 1. Самолеттар көтүүнү оҥоруохтара. 2. Ахсынньыга Ил Түмэн депутаттарын талааһын буолар. 3. Сайын дойдубар бара сылдьар баҕа санаалаахпын. 4. Прививкэ кэнниттэн киһи этин температурата үрдээһинэ тахсар. 5. Дьүүллэһии сири бас билиигэ биэрии тула барда.

Сыһыат туохтуурунан:

I. 1. Төбө сыгынньах сылдьааһынтан (сылдьан) менингит буолаллар. 2. Төрөппүт оҕотугар болҕомто уурбат буолуутуттан итинник быһыы таҕыстар тахса турар. 3. Үлэһит ресурсатын балаансатын өтө көрөн былааннааһын ыытылла илик. 4. Кризис сабардааһыныттан балаһыанньа тыҥааһыныттан дьон-сэргэ сыһыана уустугурда. 5. Бизнес-былааҥҥа олоҕуран барыллааһын өйдөбүлү ылыахха сөп.

II. 1. Тыылга хаалбыт дьон үксэ хоргуйууттан өлбүтэ. 2. Бэйэбит эрэ иннибитин көрүнүүбүтүнэн чэчириэхпит суоҕа. 3. Миинэн иһэр атым охтуутугар сиргэ түһүүбэр муннубун эчэппитим. 4. Ситэ төлөспөт буолуу дириҥээһиниттэн олох ыараата. 5. Нина дьүөгэтин көҕүлээһининэн «Мери Кей» косметиканы тарҕатыынан дьарыктаммыта.

18 №. Үөскээбит аат тылы аттарыы халыыбынан уларытыҥ. Холобур: Саҥа турбут ыарыы дьон-сэргэ өлүүлээҕин, онон кутталлааҕын иһитиннэрдилэр. – Саҥа ыарыы туран дьон-сэргэ өлбүтүн, онон кутталлааҕын туһунан иһитиннэрдилэр.

 

1. Үгүс ыал «Ийэ хаппытаалын» биэриилэрин, ону олоххо киллэриилэрин толкуйдууллар. 2. Правительство сүрүн мунньаҕар көрүллүбүт үп туттуллуутун отчуота буолан ааста. 3. Маастар оҕолорго хомус оҥоһуллуутун көрдөрдө. 4. Олоҥхо сир-халлаан айыллыытын сэһэргиир. 5. Президент былаан туолуутун отчуоттатыаҕа. 6. Айымньыга түөлбэ тыл туттуллуутун ырытар. 7. Үүнээйи тулалыыр эйгэҕэ ньыматыйарын чинчийбит.

 Туһан: хаһан, туохха, хайдах, туһунан, төһө.

 

19 №. Аат кэпсиирэлээх этиини туохтуур кэпсиирэлээх этиинэн уларытыҥ.

Болҕойуҥ! -ааһын, -ыы сыһыарыынан үөскээбит аат кэпсиирэ дьыала, наука тылыгар дьүөрэ. Саха төрүт тылыгар көннөрү саҥаҕа -лаах сыһыарыылаах кэпсиирэ ордук өйдөнүмтүө. Холобур: Флеминг үтүөтэ – пенициллини арыйыы. - Флеминг пенициллини арыйбыт үтүөлээх.

 

I. 1. Баараҕай бырайыактары олоххо киллэрии – сүрүн сорукпут. 2. Оҕону иитии – киһи аймах сүрүн соруга. 3. Сылгы, ынах сүрүн аһылыга – от. 4. Конференция былаана – ыарыы тарҕаныытын тохтотор туһунан дьүүллэһии. 5. Моркуоп суогун иһии туһата улахан. 6. Эдэр ыал баҕа санаата – бас билэр дьиэлэнии, төрөппүттэртэн туспа олоруу. 7. Сахалыы массаж уратыта тугуй?

II. Миэстэ атастаһыылаах: 1. Саҥа сокуон олоххо киириэҕиттэн оҕо төрөөһүнэ элбээтэ. – Саҥа сокуон олоххо киириэҕиттэн оҕо элбэхтик төрүүр буолла. 2. Халаан содулун туоратар үлэ салҕанар. 3. Түүлү үөрэтии киһи аймах баарын тухары улахан интэриэскэ сылдьар. 4. Ыарыһахтары эминэн хааччыйыы мөлтөх. 5. Нэһилиэнньэҕэ итиини биэрии хойутуоҕа. 6. Сэрэтэр үлэни ыытыы тэтимэ бытаан.

 

-ааһын, -ыы сыһыарыылаах арахсыбыт кэпсиирэ (дьыала истиилэ)	Судургу кэпсиирэ (сүрүн истиил)	Холбуу кэпсиирэ (кэпсэтии тыла)
Муус харыыта таҕыста	Муус харда	Муус харан турар үһү
Дэлби тэптэрии ыытыллыаҕа	Дэлби тэптэриэхтэрэ	Дэлби тэптэрэн эрэллэр үһү
Кэпсэтии барар	Кэпсэтэллэр	Кэпсэтэ олороллор
Уоруу түүн оҥоһуллар	Түүн үгүстүк уораллар	Үксүн түүн уораллар

 

20 №. Арахсыбыт кэпсиирэлээх этиини холбуу кэпсиирэнэн уларытыҥ.

Болҕойуҥ! Хайа да омук тылыгар араас эйгэҕэ туттар этии кэпсиирэтэ уратылаах буолар. Дьыала, наука истиилигэр судургу туохтуур кэпсиирэни арааран этэр ньыма баар (расщепленное сказуемое). Холобур: кэпсэтии ыытыллар – кэпсэтэллэр; көмө оҥорор – көмөлөһөр.

 

1. Улуустар уонна куораттар икки ардыларыгар дуогабар түһэрсии оҥоһуллар. 2. Чөл олох сиэрин олохтооһун ыытыллар. 3. Арыгылааһыны утары охсуһуу политикатын ырытыыны оҥороллр. 4. Лицензията суох бултааһыны бобууну ыытыыга үлэлэһэллэр. 5. Имбэлииттэр саарбахтыыр боппуруостарыгар ыйытыыны биэрдилэр. 6. «ЭПЛ Даймонд» кэрэ аҥардарга анаан 40% чэпчэтиини бэлэхтиир. 7. Араас таһымнаах тэрээһиннэри, улуустааҕы ыччат отделын кытта шефтэһиини, көрсүһүүлэри бэйэлэрин көҕүлээһиннэринэн тэрийэн ыыталлар.

 

21 №. Нууччалыы тыл ситимин икки араастык тылбаастааҥ. Холобур: оказывать помощь – көмөтө оҥор, көмөлөс.

 

Давать совет, задавать вопрос, взять во внимание, проявить интерес, стоять в очереди, производится регистрация, идет подготовка кадров, идет выздоровление, идет уборка урожая, сделать замечание, производится акция милосердия.

 

22 №. -ааччы сыһыарыынан үөскээбит аат тыл хайдах иһиллэрин сыаналааҥ. Атыннык хайдах уларытыахха сөбүн толкуйдааҥ.

 

1. Түүлү билгэлээччилэр суруйалларынан, биирдэ көстүбүт түүл олоххо туолара сэдэх. 2. Кыллааччы – муҥха кынаттарыттан оту-маһы, мууһу о.д.а. ыраастааччы. 3. Кредит ылааччылар үлэнэн хааччыллыбыт буолуохтаахтар. 4. Ат спордун сэҥээрээччилэр ипподромҥа мустубуттар. 5. Эһигини кытта бииргэ буолаары тиийэн кэллим, мин, ыытааччыга холонооччу Мичийээнэ. 6. Кэнники кэмҥэ быар сүһүрэр ыарыыта элбээбититтэн сылтаан, хаан туттарааччы ахсаана да аҕыйаата. 7. Бу дьаһал хас биирдии нолуок төлөөччүгэ сыһыаннаах. 8. Үрдүк үөрэҕи бүтэрээччи сыл ахсын элбээн иһэр, оттон үлэнэн хааччыллааччы улам аҕыйыыр.

Туорааһын: ааҕааччы, суруйааччы, буруйдааччы (обвинитель), буруйданааччы (обвинямый).

 

Билиҥҥи саха тылыгар хайааһыны оҥорор киһини барытын аҥар кырыытыттан -ааччысыһыарыылаах аат тылынан этии (тугу эрэ гынааччы…) истиили бутуйар, тыл култууратын, эстетикатын намтатар. Маны сэргэ саха төрүт тылыгар -ааччы сыһыарыынан үөскүүр мэлдьи буолар хайааһыны бэлиэтиир үгэс киэбэ баар. Холобур: Сахалар сайын аайы ыһыах ыһааччылар. Хас субуота ахсын «Оһуокай киэһэтигэр» кырдьаҕастар мустааччылар.

 

23 №. Тиэкис тылын-өһүн чочуйуҥ.

 

ПРЕЗИДЕНТ ТЫЛ ЭТИИТЭ ЭБЭҤКИЛЭРГЭ ЭРЭЛ САНАА КЫЫМЫН САХТА

 

1. Россия эбэҥкилэрин III съеһигэр дойду араас регионнарыттан 40 делегат кэлэн кыттыыны ылла. 2. Съезд саҕаланыытыгар СР Президенэ В.Штыров дириҥ ис хоһоонноох эҕэрдэ тылы эттэ. 3. Кини Саха сирин уонна Россия эбэҥкилэрин киэҥ ыҥырыылаах форумнара ити аҕыйах ахсааннаах омук сүрүн национальнай бырааһынньыгын – Табаһыттар күннэрин ыытыыны кытары тэҥҥэ дьүөрэлэспитэ тирээн турар суолталааҕын, РФ сиригэр-уотугар олорор эбэҥкилэр дойду уонна республика социальнай-экономическай сайдыытыгар, культура уонна искусство эйгэтигэр, государственнай салалта органнарыгар киллэрбит кылааттара сөҕүмэр улаханын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. 4. Ону сэргэ Вячеслав Анатольевич Саха сирин соҕуруу оройуоннарын промышленнай баһылааһын салгыы сайдар кэскилин билиһиннэрдэ. 5. Ол быһыытынан газ турбатын тутуу бырайыагын ырытан оҥоруу саҕаланна, Эльконнааҕы хайа-металлургическай комбинаты тутуу үлэтэ бара турар. 6. Итинэн сибээстээн, Президент съезд кыттыылаахтарыгар тулалыыр эйгэ харыстабылыгар уонна хаһаайыннааһын үгэс буолбут дьарыгын урукку оннунан хаалларыыга сыһыаннаах проблемалары дьүүллэһиигэ уонна олору туоратыы суолларын тобулууга саамай көхтөөх кыттыыны ылалларыгар сүбэлээтэ. («Саха сирэ» хаһыаттан).

 

7 §. Тардыылаах аат тылы туттуу

Тардыылаах аат саха тылын улаханнык сайдыбыт формалаах, биир уустук категорията буолар.

Тардыы – барамай ханнык эмэ сирэйгэ эбэтэр атын барамайгы сыһыанын көрдөрөр түүр тылын ураты этигэн халыыба.

Билигин тардыы ситими атын ситиминэн солбуйан туттар үгэс олохсуйда. Холобур: хомус тардыы диир онн. хомуска тардыы/оонньооһун диэн этэри ордороллор.

 

24 №. Тардыы ситим оннугар атын ситими оҥорбут түбэлтэни көннөр.

 

2. Саҥа дьыл иннинэ эккэ, сымыыкка сыана икки бүк үрдүүр. 2. Быйыл Дьокуускай куоракка сүрэххэ барыта 16 эппэрээсийэ оҥоһулунна. 3. Хоско үүнэр сибэккилэр кэрэ көстүүлээх буолаллар. 4. Москваттан сонуннары истиҥ. 5. Билиэттэри касса театрыттан уонна өксөкүлээх кииниттэн ыйыталаһыҥ. 6. Кириип ыарыытыгар туттуллар эмтэргэ атыы сыанатын эбиини хонтуруолга ыллылар. 7. Сахалыы урууга уокка алгыс этии булгуччулаах кэрчик буолар. 8. Биһиги оскуолабыт сахалыы остуол оонньуутугар күрэхтэһии ыытта.

 

25 №. Нууччалыы этии туруору тылбааһын көннөрөн ааҕыҥ.

Болҕойуҥ! Саха тылыгар бас билии суолтатын тардыы сыһыарыыта биэрэр, оттон нуучча тылыгар «притяжательное местоимение» (свой, ваш, его, её, их) туттуллар. Ону батыһан тардыы ситимигэр эбии бэйэ, эһиги, кини о.д.а. солбуйар ааты туттар үгэс тарҕанар. Онон саха тыла сыыһырар.

 

1. Мин аҕа амарах тапталын, кини көмүскүүр, харыстыыр дьикти күүһүн (его силу) билбит дьоллоохпун. 2. Суруйааччы бэйэтин биир дойдулаахтарыгар ситиһиилэри баҕарда. 3. Эһиэхэ уонна эһиги дьиэ кэргэҥҥитигэр дьолу-соргуну баҕарабын. 4. Оскуола үөрэнээччилэрин уонна кинилэр төрөппүттэрин билии күнүнэн эҕэрдэлиибит. 5. «Киин планета» Эһигини бэйэтин кэрэ эйгэтигэр ыҥырар. 6. Оннооҕор эһиги эбээлэргит, эһээлэргит оҕо эрдэхтэринэн бу оонньууну киэҥник билэллэрэ. 7. Хатыҥ бааһын кини сылластан турар туоһунан мин саба баттаан кэбистим.

 

26 №. Этиини тардыы ситимин туттан тылбаастааҥ.

Болҕойуҥ! Свой, его местоимениета суох нууччалыы этии тылбааһыгар сахалыы наада буолар тардыы сыһыарыытын көтүтэллэр. Онон сахалыы этии суолтата уларыйар.